Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Багуновіч, чуць схіліўшы галаву, прайшоў нейкія пяць крокаў па ачышчаным ад снегу акопе, упаў грудзьмі на бруствер побач з Пастушэнкам.

— Што будзем рабіць, Пятро Пятровіч?

— Я малюся богу, галубчык.

Сяргея апанавала злосць: вопытны, мудры, спакойны чалавек, які нямала панюхаў пораху, палкоўнік не прыдумаў у такі момант нічога больш дзейснага, як малітва. Спытаў з іроніяй, якую ніколі раней не дазваляў сабе ў адносінах да Пастушэнкі:

— Спадзеяцеся, што бог паможа нам?

— Нам нічога не паможа, Сяргей Валянцінавіч.

— Я даю каманду адкрыць агонь,— са злоснай рашучасцю сказаў Багуновіч.

Ён выпрастаўся на поўны рост, глянуў у адзін бок, пасля ў другі — куды пайшоў камандзір батальёна, і... скалануўся. Ужо воддаль ад акопа насустрач злавеснай сцяне, што з калыханнем набліжалася, бегла маленькая постаць у салдацкім шынялі — як хлапчанё неразумнае — і махала чырвонай касынкай, як бы вітала чужых салдат.

Першая шарэнга немцаў усё роўна што натыкнулася на нябачны дрот, парушыла строй, у ёй, у сцяне, як бы ўтварыліся праломы.

Сяргей ірвануўся на бруствер.

— Мі-ра!

Але Пастушэнка схапіў яго за руку.

— Не трэба, дарагі мой. Не вылазьце. Вы не спыніце яе. Пабяжыце самі — будзе горш. Па адной ёй не будуць страляць. Не будуць... Яе могуць толькі ўзяць у палон.

Тым часам маленькая касынка, хоць і аддалялася, здавалася, запалымнела вялікім чырвоным сцягам — Міра, спыніўшыся крокаў за пяцьдзесят ад немцаў, высока ўзняла касынку над галавой і махала ёй.

З нашых акопаў не было чуваць яе слоў, вецер нёс іх у той бок. Моцна задыханая, яна паспела сказаць усяго тры слоеы:

— Геносз дойчэ золдатэн!

З нямецкага боку сакатнула кулямётная чарга, і жанчына ў шынялі ўпала, як падкошаная, у снег.

Вецер не пагнаў яе касынку ў нямецкі бок, яна плыла ўздоўж лініі фронту — па снежнай роўнядзі каціўся маленькі чырвоны клубочак, і не аднаму рускаму салдату здалося, што гэта паплыў струмень алай крыві агітатаркі.

Багуновіч драпаў пальцамі бруствер, ногі слізгалі па абледзянелай сцяне акопа.

Але Пастушэнка не даў яму вылезці — схапіў за плечы, пацягнуў назад у акоп.

— Не вылазьце, галубчык! Не вылазьце! Чым вы паможаце? Якія звяры! Якія звяры! Па жанчыне!

Вырваўшыся з рук палкоўніка, Сяргей не палез на бруствер — кінуўся у бліндаж, крутнуў ручку тэлефоннага апарата сувязі з батарэяй.

— Назар? Агонь, Назар! Агонь! Крышы іх, гадаў!

Калі выскачыў з бліндажа, пачуў, як захлыналіся рускія кулямёты, цяжка бухалі вінтовачныя стрэлы. Каб адпомсціць, салдаты гатовы былі кінуцца ўрукапашную. Стрымала іх хіба батарэя.

З шэлестам, як чарада невядомых птушак, праляцелі над акопам гаўбічныя снарады. Там, дзе залегла жывая сцяна, узвіхрыліся султаны снегу і зямлі.

Але яшчэ праз мінуту многагалоса рыкнулі нямецкія батарэі. Снарады іх, без прыстрэлкі, накрылі акопы.

Апрытомнеў Багуновіч гадзіны праз тры. Здолеў расплюшчыць вочы. Быў паўзмрок, але не начны, бо дзесьці недалёка прабівалася дзённае святло. Свядомасць вярталася не адразу — успамін пра тое, што адбылося. Спачатку ў галаве, якая, здавалася, распухла ад болю, цяжка, як валун, варухнулася самая простая думка: дзе ён, што з ім? На якім ён свеце? На гэтым? На тым? Апрытомнеўшы, чалавеку заўсёды хочацца высветліць сваё месца на зямлі — геаграфію і становішча, бо перш-наперш уключаецца інстынкт самааховы: толькі даведаўшыся, што з табой, дзе ты апынуўся, можна шукаць паратунак. Боль, менавіта боль — мёртвым не баліць! — засведчыў, што ён жывы. Але дзе апынуўся? У акопе? У бліндажы? Змрок — як у бліндажы. Але чамусьці моцна патыхае стайняй. Адкуль? Чаму?

За вайну ён добра ўведаў, як пахне смерць — трупы, свежая кроў, чалавечая і конская, гангрэнозныя раны. Ніколі яны не пахлі канюшняй. Канём, яго потам і гноем пахла жыццё: хлеў, дзе коні стаяць, ранняя вясна, калі возяць гной на поле, свежая ралля, а тут, на вайне,— перадышка, калі не трэба забіваць, а займаешся вельмі мірнай працай — чысціш свайго скакуна, які толькі што, ў разведцы, уратаваў цябе ад смерці, ад палону, ці таго артылерыйскага цяжкавоза, што ў асенняе бездарожжа, непралазную гразь памог пры адступленні, якое ператваралася ва ўцёкі, вывезці гарматы.

Чаму так моцна пахне коньмі? І пры гэтым нязвыклая глухая цішыня — ніводнага гуку: ні галасоў, ні фыркання, ні звону цугляў.

«Дзе я? Што са мной?»

Ранены, безумоўна. Куды? У галаву? Так, галава баліць страшэнна. У ёй як бы ўтварылася пустата, тая нічыйная паласа, якая прастрэльваецца ворагам, таму немагчыма яе прайсці, прабегчы. Можна хіба перапаўзці. Так паўзла яго свядомасць — цераз правал, пустэчу — туды, назад, дзе было неба, людзі, гукі... Гукі... Ён пачуў іх — злавесны гром барабанаў. І тады памяць прарвала плаціну болю і пераадолела мёртвую зону. Усё раптам усплыло. Нямецкая атака. Маленькая постаць з чырвонай касынкай у руцэ... А потым... потым касынка кацілася па снезе...