Іван Шамякін - Петраград — Брэст

На міг крывавы туман засланіў свядомасць, зноў утварыўся правал, бездань... Але ўсяго на міг. Тут жа быццам прарвалася ў яго мозг вунь тое блізкае дзённае святло, і падзеі выстраіліся ў іх лагічнай паслядоўнасці.

Міра! Міра хацела спыніць шэрую страшную сцяну сваім словам. Яна так верыла ў слова!..

Дзяўчынка мая наіўная! Жонка мая!

Багуновіч заплакаў, застагнаў ад болю, ад фізічнага і душэўнага.

Адразу ж над ім схіліўся знаёмы твар. Вельмі знаёмы. Але Сяргей не адразу пазнаў Пастушэнку, так той змяніўся — стары дзядуля без шапкі, з ускудлачанымі сівымі валасамі; па маршчыністых шчоках яго цяклі слёзы. Пастушэнка спытаў:

— Баліць, сынок?

Нічога ваеннага ў Пятра Пятровіча не засталося, толькі бацькоўскае — з глыбокім пакутлівым болем за неразумных дзяцей.

Сяргей прачытаў гэты боль. Аднак уразіла іншае: ён бачыў, што Пастушэнка гаворыць, але ніводнага слова яго не пачуў.

Спытаў сам:

— Дзе мы?

Свайго голасу таксама не пачуў. І тады толькі сцяміў, што цішыня такая ад таго, што ён аглух.

Памяццю пачуў свіст нямецкіх снарадаў, успомніў, як яго падкінула і, здавалася, доўга матляла ў паветры, але там, у небе, ён яшчэ нейкі час «трымаўся на нагах», а потым перавярнула і каменем кінула ўніз, ударыла галавой аб мёрзлы бруствер акопа. Ад удару ён страціў прытомнасць. І, выходзіць, аглух.

— Выпі вады, сынок.

Па вуснах Пятра Пятровіча і па фляжцы, якую той тут жа, працягнуўшы руку, узяў у некага збоку, каго не было відаць — нейкім патаемным чуццём Багуновіч пачуў прысутнасць навокал іншых людзей,— ён зразумеў, што сказаў палкоўнік.

З'явілася жаданне піць.

Мяккія ласкавыя рукі прыўзнялі яго галаву. Пастушэнка паднёс да вуснаў пляшку. Ён прагна каўтнуў ледзяной вады і закашляўся. Ад кашлю, ад натугі боль ударыў з новай сілай і на нейкі момант ён зноў праваліўся ў беспрытомнасць. Але рукі не апусцілі галаву, паднялі яе яшчэ вышэй, яго амаль пасадзілі.

Калі свядомасць вярнулася, Сяргей убачыў твар чалавека, які падтрымліваў яго галаву,— жаночы твар, з вялікімі сумнымі вачамі. Таксама знаёмы твар, вельмі знаёмы, але зноў-такі не адразу пазнаў, хто гэтая жанчына. А пазнаў — Стася! — і вельмі ўзрадаваўся, што яна тут, быццам паверыў, што толькі яна можа вярнуць яму жыццё, сілу. Але тут жа ўдарыла іншая думка: а навошта яму жыццё, калі няма Міры? Напэўна, ён заплакаў, бо Стася правяла сваёй мяккай далонню па яго абмарожаных пачарнелых шчоках. І дотыкам гэтым сапраўды вярнула яму сілу. Багуновіч зусім свядома ўбачыў, дзе знаходзіцца сам ён, іншыя людзі — у знаёмай баронскай канюшні, дзе разам з коньмі камуны стаялі іх штабныя коні.

З вачэй яго патрохі спаўзала плёнка крывавага туману. Цяпер ён бачыў, што дзённае святло цэдзіцца праз маленькія вокны стайні, і ўбачыў, што ў дальніх стойлах стаяла некалькі коней, бестурботна едучы сена, а бліжэй да яго, на падлозе, на гнаі, сядзелі людзі. Ён нават здолеў адзначыць, што салдат яго палка нямнога, большасць — батракі, камунары, старыя жанчыны, дзеці.

«Навошта яны сабраліся тут?» — няўцямна падумаў Сяргей. Прысутнасць салдат ён разумеў: іх, як і яго, як Пастушэнку, узялі ў палон і зачынілі ў канюшні перад тым, як пагрузіць у вагоны і адаслаць у Германію, у лагер ваеннапалонных. Але навошта тут жанчыны? Ён спытаў пра гэта, не пачуўшы свайго голасу. Па тым, як Стася пачала адказваць яму — з абурэннем нешта тлумачыць, зразумеў, што голас у яго не страчаны, што людзі чуюць яго, і ўзрадаваўся гэтаму.

З трудом падняў руку, дакрануўся да свайго вуха, каб паказаць, што нічога не чуе. Убачыў вочы Пятра Пятровіча, напоўненыя такой пакутай і болем, што зрабілася шкада старога чалавека, які сапраўды такі быў яму тут, на фронце, бацькам. Можа, сілы не хапіла сказаць, можа, толькі падумаў:

«Вам баліць за мяне, дарагі Пятро Пятровіч? Не трэба, не перажывайце. Я ўсё зрабіў на зямлі...»

Але тут жа ўспомніў Міру, яе смерць, і горкі камяк распухнуў у горле да таго, што не было як дыхаць, перад вачамі паплыў на гэты раз жоўта-зялёны туман, праз які імкліва ляцела чырвоная касынка — як язык гарачага полымя. Яна заслоніць Пастушэнку, Стасю, усіх людзей... Не, не засланіла, праляцела міма. З туману, які паступова бялеў, зноў выплылі заклапочаныя Стасіны вочы. Жанчына сама паіла яго, але ўжо не ледзяной вадой, а цёплай, з пахам яблык — узварам, пляшку якога захапіла з камунарскай кухні адна старая практычная жанчына і цяпер аддала, каб напаіць знявечанага камандзіра.

Узвар Багуновіч выпіў прагна; пітво вяртала сілы. Яму не хацелася жыць, але ў той жа час страшна было правальвацца ў непрытомнасць. Лепш сустрэць смерць у поўнай свядомасці, з расплюшчанымі вачамі, як належыць салдату!