Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

Хвойнікі i бярэзнікі дзядзька абыходзіў, ведаючы, што ў ix ці каля ix размешчаны нямецкія батарэі ды іншыя тылавыя часці.

Ішлі спачатку полем. I ўсё адно ледзь не наткнуліся на немцаў. Добра, што там заржаў конь. А пасля пачулася чужая гаворка.

Месячык вылез з-за далёкіх лясоў, з-за фронту вогненна-чырвоным векам велізарнай дзяжы, у якой замясілі не хлеб, а нейка.е крывавае месіва. Ажно страшна было на яго глядзець. Але, узнімаючыся вышэй, месячык меншаў, пабялеў, як звараны гарбуз, аднак свяціў усё ярчэй i ярчэй.

Дзядзька спяшаўся. Напалохала ix нейкая птушка, што шуханула з-пад самых ног, — можа сава мышэй лавіла ў быльнягу. Ціхан, стары чалавек, ажно ўскрыкнуў. Не ішлі — беглі. Дзядзьку нялёгка было з яго пакалечанай нагой. Цяжка дыхаў, спатыкаўся. Аддыхаліся, калі ўлезлі ў балота, дзе ніякага чорта не магло быць — так сказаў дзядзька. Але гэта яшчэ не Ласінае. Каб дабрацца да яго, трэба прайсці цераз лес, цераз дубовы гай, пасля — па маладым алешніку. Лесу гэтага дзядзька баяўся больш за ўсё. Сапраўды, наперадзе, на ўзлессі, гарэлі кастры — мабыць, грэліся салдаты. Можа яны, кастры гэтыя, памаглі ім абысці нямецкія заслоны.

У лесе было ціха, прыемна пахла сухім лісцем, але яно шамацела пад нагамі. Ступалі высока падымаючы ногі.

Зрэдку падалі з дубоў жалуды, стукалі аб зямлю гучна, як стрэлы. Таксама палохалі. У алешніку пайшлі хутчэй. Угрузалі ў дрыгву, натыкаліся на купіны, прадзіраліся праз зараснікі ажыны.

— Вось яно i Ласінае,— сказаў дзядзька, калі адкрылася чыстая прастора, залітая матавым святлом месяца.— Цяпер прыкіну, дзе насцілка — i з богам, Шліпок.

Дзядзька неяк адразу супакоіўся i пасмялеў: не стаў цяжка дыхаць i загаварыў не хрыпатым шэптам, а траха не на поўны голас.

— Ох, i будзе мне ад Ганны, — уздыхнуў ён,— Але, брат, ты сам... Каб не звінеў над вухам, як камар, то i ў мяне не зашкрабло б на сэрцы. Чаго не зробіш для сваіх. Мы з табой рускія людзі, браток, праваслаўныя.

Нагадаў дзядзька пра маці — i Піліпку да слёз зрабілася шкада яе; яна была такая добрая, ласкавая, асабліва пасля таго, як бацьку ўзялі на вайну.

Хлопец супакойваў у думках маці:

«Не гаруй, мамачка. Я ж вярнуся. Скажу нашым пра батарэі — i назад. Можа пра татку даведаюся».

Дзядзька i ўначы, пры месяцы, знайшоў драўляную дарогу, якую салдаты абедзвюх краін не маглі знайсці сярод белага дня. Насцялілі яе, гэтую дарогу, вельмі даўно, i яна зарасла травою, асела ў багну; апошнія гады былі дажджлівыя, балота не касілі, толькі востраў; улетку не ездзілі, i на дарогу гэтую забыліся. Нават з навакольных вёсак мала хто яе ведаў — старыя дзяды, наляўнічыя ды такія «грамацеі», як Ціхан Жменька. Ён яшчэ раней расказваў Піліпку, што гадоў можа пятнаццаць ці дваццаць назад хітры пан аддаў сялянам суседняй вёскі Касякі гэтае балота i востраў на ім бясплатна на тры гады, каб сяляне раскарчавалі балота, выкапалі канаву для асушкі, праклалі дарогу. Пакуль на востраве быў лес, сяляне секлі яго, касілі траву, насцялілі драўляную дарогу, а пра асушку i не падумалі — не дурныя, каб у балоце класці апошняе здароўе. Пан зразумеў, што ў сялян не менш розуму i хітрасці, чым у яго, i дабрата яго скончылася: забараніў карыстацца балотам, i яно зноў зарасло чэзлым лесам, хмызняком.

— Ну, брат Піліп, напрасіўся, то давай — з богам, як кажуць. Мне нельга. Мяне немцы зловяць — не павераць, расстраляюць на месцы як шпіёна. А цябе... калі затрымаюць на балоце, хлусі, што вяртаешся з бежанцаў у сваю Сакавішчыну... Прывядуць да мяне, да старасты. Калі ў полі наскочыш — скажы, што каня шукаеш. Аброць бяры з сабой. З насцілу не саступай, у глыбокае не лезь, мацай дно віламі, а то яшчэ засмокча дзе. На востраве прыслухайся. Я так думаю — там наш дазор. Але маглі i немцы забрацца. Вяртайся заўтра ўночы. Балота пераходзь пад раніцу, але так, каб да відна лес праскочыў. У полі пачакай дня, каб не блукаць i не наскочыць на батарэю. Акалееш толькі. Папрасі ў нашых анучы сухія, салдацкія. Дадуць. За такі подзвіг боты не шкада даць. Добра, каб табе далі боты, — выказаў дзядзька даўняе жаданне набыць пляменніку добрыя боты, але тут жа цвяроза разважыў: — Не, нічога не бяры. А то калі трапіш да немцаў — не адбрэшашся. Ну, давай, Піліпок. «Каждый да совершит свое», — гаворыцца ў свяшчэннай кнізе. Такая твая планіда. А мая... заядуць мяне бабы. Голасу будзе... Але ты пра гэта не думай. Не баішся?

— Не-эк,— адказаў Піліпок бадзёра, з радасцю i здзіўленнем адчуваючы, што перастаў дрыжаць, хоць тут, на балоце, яшчэ халадней, чым у полі, i сапраўды нічога не баіцца.