Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

Я такі не карміў ix, а таму сумеўся. Мабыць, пачырванеў. Бо ўжо старэйшы, памяркоўны, сказаў:

— Дрэнна цябе, хлопец, паны афіцэры маніць навучылі. Завядзі, Ілля, яго ў раённы штаб. Там разбяруцца.

Пакуль са мной гутарылі, па мосце нрайшлі дзесяткі людзей, цывільных, салдат, матросаў, праехалі самакатчыкі, i нікога з ix нават не спынілі. А мяне павялі пад ружжом. Вось якія парадоксы лесу бываюць. Ірваўся я ў полк, да Івана Свірыдавіча, каб рабіць рэвалюцыю, a апынуўся пад арыштам, як афіцэр контррэвалюцыйны ці буржуй. Во што значыць не ў час з'есці свежую булачку, якая так доўга пахне!

Крыўда душыла мяне. Раўці хацелася, як цяляці, якога зачынілі ў хляве.

Штаб быў на Васілеўскім баку каля завода Сіменс. Арыштаваных зачынілі на другім паверсе ў вялікім пакоі, дзе стаялі парты, як у школе, але ўсё іншае нагадвала бібліятэку: у шафах за шклом многа кніг, кнігі ляжалі на падаконніках, на канапе. Ад такой «турмы» зрабілася яшчэ больш крыўдна. Hi кратаў, ні варты. Тры акны выходзілі на вузкую вуліцу, а там — шум, гамана, трэск самакатаў, каманды. Бясконца падыходзілі i адыходзілі рабочыя атрады.

На першым паверсе стаяў гул ад галасоў, ад тупату ног. А тут, на другім, — зрэдку прабягалі па калідоры. Але, бадай, асабліва крыўдна зрабілася ад таго, што арыштаваных было ўсяго шасцёра. Чацвёра, акрамя мяне i нейкай простай цёткі, такія, што я сам арыштаваў бы ix — паны з выгляду: флоцкі афіцэр, які нервова, як тыгр у клетцы, хадзіў па пакоі, доўгі як жардзіна, чалавек з смешнай бародкай i ў акулярах з адным шкельцам (я гэтага тыпа адразу ахрысціў казлом), ціхі маўклівы пан з добрай усмешкай i яшчэ міліцэйскі афіцэр, тоўсты i потны.

Я адразу вырашыў адгарадзіцца ад паноў i не адказваў на ix пытанні: хто я? завошта мяне арыштавалі? што робіцца ў горадзе? Але калі «казёл» пачаў лаяць бальшавікоў, я не вытрымаў i закрычаў, што ён пракляты буржуй, эксплуататар i што за такія словы яго трэба расстраляць. Усе адразу адчапіліся ад мяне i пачалі абыходзіць, як заразнага. А мне ад гэтага зрабілася лягчэй. Праўда, ціхі пан непрыкметна наблізіўся, калі я глядзеў у акно на атрад чырвонагвардзейцаў, i прашаптаў:

— У вас разумная тактыка, малады чалавек.

Я не зразумеў — пра што ён.

А «казёл», пакрычаўшы яшчэ пра банапартызм бальшавікоў, пагаварыў з афіцэрам па-французску, прачытаўшы нейкія вершы на іншай мове, можа праз гадзіну,— вунь калі да яго дайшло! — выказаў сваю крыўду на мае словы:

— А эксплуатацыяй, пан бальшавік, я сорак гадоў займаўся толькі адной — убіваў у пустыя галовы такіх ёлупаў, як ты, старажытнагрэчаскую i французскую мовы.

Дзіўна, але прызнанне «казла», што ён настаўнік, яшчэ больш павялічыла маю варожасць да яго.

Недзе сярод дня на першым паверсе, у двары i на вуліцы доўга i гучна крычалі «ўра».

— Чаго яны радуюцца? — спытаў «казёл», адарваўшыся ад кнігі, якую чытаў.

— Так радуюцца, калі перамагаюць,— растлумачыў з кіслай усмешкай ціхі пан.

— Каго ж яны перамаглі? — зноў разышоўся «казёл».— Рэвалюцыю? Вялікую. Рускую. Такую ж Вялікую, як Вялікая французская.

На нас, безумоўна, забыліся. Каму ў дзень штурму Зімняга ў чырвонагвардзейскім штабе было да нейкіх шасці арыштаваных! Калі ўжо сцямнела, не вытрымала баба: маўчала, плакала цішком, дзетак галодных успамінала, а тут нечакана раз'юшылася, як львіца, пачала біць кулаком ў дзверы i крычаць, што нават пры Miколку Крывавым арыштаваных кармілі, а нас хочуць замарыць голадам.

Крык яе пачуў нехта за дзвярамі, бо мінут праз колькі ў пакой з'явілася трое: пажылы чалавек у шынялі без пагон, кульгавы, з кіем — інвалід; па-гарадскому — у чорнай спадніцы, белай кофтачцы — адзетая дзяўчына; да адзення яе i да паставы зусім не пасаваў рэвальвер пры боку; i малады чырвонагвардзеец з вінтоўкай.

Кульгавы па-простаму павітаўся з намі, прысеў за парту, спытаў, хто тут парушаў парадак.

— Я! — азвалася жанчына.— Завошта мяне пад арыштам трымаюць? Ды яшчэ есці i піць не даюць, голадам мораць.

— Чаму не накармілі людзей? — спытаў чалавек у шынялі ў дзяўчыны.

— Не да ix было, таварыш Воднеў!

— Што значыць не да ix? Ты, таварыш Вера, анархізм свой выкінь. Ты камендант штаба, i ў цябе павінен быць рэвалюцыйны парадак. Завошта сядзіць грамадзянка?

— Самагонку ў атрад прынесла. На завод. Мяркуем: падаслана з правакацыйнай мэтай.

— А божачка! Хто мяне пасылаў! Дзеці мае галодныя паслалі. I колькі тае самагонкі было! Слёзы адны.

— Бізуноў табе, баба, варта ўсыпаць за такі прадукт. Ды шчасце тваё, што мы супроць цялесных пакаранняў. Але зловім з самагонкай яшчэ раз — пасадзім у турму. Зарубі на носе.