Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

— Не хадзі, Філіпчык. Паслухайся, сынок, нас, дурных баб. Невядома, хто страляе, у каго страляюць. A кулі — дурныя, яны не разбіраюцца, дзе вораг, дзе свой, дзе мужчына, дзе дзіця. А ты ж дзіця яшчэ горкае.

Не маглі не скарыць мяне, ап'янелага ад першага кахання, ад першага пацалунку, такія просьбы, такія словы Катрусіны i кухарчыны. Паслухаўся я ix, нікуды не пайшоў у той вечар. I вось усё жыццё каюся. Адзінае, за што папракаю сваю Кацярыну Васілеўну. Быць у такі дзень у самым цэнтры Петраграда, дзе навокал штурмавалі стары свет, i сядзець каля жаночых спадніц, у цёплай кухні, есці панскія булкі, піць салодкую каву — дагэтуль не магу дараваць ні сабе, ні суджанай сваёй. А каб астаўся ў палку, то, безумоўна, пайшоў бы з Іванам Свірыдавічам. А ён камандаваў зводным атрадам, у якім былі i салдаты нашага палка; i атрад яго ў той жа вечар заняў маеты цераз Малую Няву, а на другі дзень сам Іван Свірыдавіч з кулямётчыкамі браў удзел у штурме Зімняга.

Раніца дваццаць пятага супакоіла жанчын. Было зусім ціха — ні блізкіх, ні далёкіх стрэлаў. Кухарка яшчэ на світанку схадзіла ў разведку i не выявіла ні безуладдзя, ні беззаконня. Толькі каля школы прапаршчыкаў замест курсантаў стаялі матросы. А з другога боку ўзброеныя рабочыя, спакойныя i ветлівыя, нікога не прапускалі да тэлефоннай станцыі. Магчыма, з якім буржуем рабочыя гаварылі б інакш, а кухарка, жанчына гаваркая, добрая, па-простаму пагутарыла з чырвонагвардзейцам i вярнулася зусім заспакоеная. Дагэтуль яна разам з панамі лаяла бальшавікоў, а тут зрабіла нечаканае адкрыццё: «Калі гэта бальшавікі i ўсе яны такія, то няма нам чаго ix баяцца — свае людзі, браты нашы i сыны».

Я прысароміў жанчын:

— Ну вось, а вы баяліся! Ды я ведаю такога бальшавіка, лепш за якога можа няма чалавека ў свеце,— i расказаў ім пра Івана Свірыдавіча.

Катрусі i цётцы Мар'і сапраўды як бы няёмка зрабілася, i япы, зразумеўшы, што трымаць мяне за зачыненымі дзвярамі i аканіцамі не выпадае, ды i нельга ўтрымаць, не пярэчылі, каб я ішоў у полк,— удзень i жанчыны смялеюць. I другое яны зразумелі: што мне, салдату, лепш у той дзень ісці аднаму, не чакаючы падпалкоўніка. Паны яшчэ спалі, калі я, радасна ўзрушаны ад прадчування незвычайнага, выскачыў з дому.

Уначы ішоў дождж, але раніцой перастаў. Недзе над Балтыкай вецер парваў хмары, яны ляцелі над Шцерам чарадой крылатых авечак, даганяючы адна адну. У прасветах паміж хмарамі зрэдку выбліскваў чысцюткі блакіт неба. Але тратуары былі яшчэ мокрыя. На бакавых вуліцах, дзе заўсёды не вельмі мнагалюдна ў такі ранні час, усё было як звычайна: дворнікі, пазяхаючы i жагнаючыся, адчынялі брамы i аканіцы, упускаючы ў пакоі новы дзень. Крамы, праўда, адчыніліся не ўсе, але каля хлебнай па-ранейшаму выцягнулася доўгая чарга жанчын i дзяцей. Звярнула маю ўвагу хіба тое, што раней, калі я праходзіў тут раніцой, чарга шумела. А гэтая стаяла ціха, як бы прыслухоўваючыся да нечага — як слухаюць першы вясновы гром.

Я таксама прыслухаўся i пачуў далёкія рэдкія с.трэлы. Здалося, стралялі там, за Нявой, на Петраградскім ці Васілеўскім баку, дзе казармы нашага палка, таму я заспяшаўся туды.

На Неўскім увогуле не відно ніякіх змен. Ішлі трамваі, аблепленыя людзьмі. Ехалі рамізнікі. Адчыняліся крамы. Цякла стракатая рэчка людзей, пераважна па-буржуйску апранутых: чыноўнікі, як заўсёды, спяшаліся на службу ў свае міністэрствы, банкі, канторы, управы.

Маё пільнае вока прыкмеціла хіба ў гэтым натоўпе адну асаблівасць: менш у ім, чым раней, афіцэраў, юнкераў i ўвогуле вайскоўцаў. Нават жанчын у форме траплялася менш, чым у любую іншую раніцу, калі я праязджаў тут з Залонскім. Скажу шчыра, што выгляд Неўскага раніцой 25 кастрычніка мяне расчараваў: ніякіх прыкмет рэвалюцыі, зусім не так, як было ў Смаленску ў лютым.

Але на Ісакіеўскай плошчы натоўп як бы неспадзявана натыкаўся на сцяну. Адных гэта палохала, i яны адступалі назад, разгубленыя. Другія ныралі ў бакавыя вулачкі, як бы жадаючы хутчэй абысці гэтую сцяну. Але многія аставаліся на праспекце, i ўтварыўся шчыльны затор, як на мітынгу, калі ўсе ціснуцца бліжэй да трыбуны, каб пачуць прамоўцу. Сапраўды там ішоў мітынг: з балкона другога паверха выступаў нейкі кудлаты чалавек, мабыць студэнт. Але не ён зацікавіў мяне. Чаму людзі спыняюцца тут? Што ці хто ix трымае? Я прабіўся праз натоўп i ўбачыў, што выхады з плошчы ў бок Адміралцейства i Зімняга перагароджаны браневікамі i ланцугом салдат.

Прамоўца з балкона крычаў аб змове бальшавікоў. Але яго словы мяне не цікавілі, я наслухаўся ix, самых розных, больш чым трэба,— i на мітынгах, i ў штабе ад афіцэраў, ад сувязістаў, i ў доме цёткі пані Антаніны. I ўжо не верыў словам, як верыў пасля Лютаўскай рэвалюцыі.