Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

На браневіку калыхалася ад ветру чырвонае палотнішча. «Вся власть Совѣтамъ» — было напісана белай фарбай; напісана няўмела, літары размыліся, мабыць, ад дажджу. Але браневікі з такім лозунгам усцешылі i супакоілі мяне: значыцца, стаяць рабочыя i салдаты, яны трымаюць уладу i парадак. Недарэмна так разгудзеліся буржуі. Як патрывожаны вулей.

Я ўявіў, як бы гэты натоўп кінуўся ва ўсе бакі, каб браневікі i пехацінцы далі залп паверх галоў. Ад такой думкі зрабілася весела. Але ніхто не страляў. Гэта было дзіўна i незразумела. Няўжо за ноч скончылася? Я паспрабаваў распытваць у салдат, якія церліся ў натоўпе, i ў тых цывільных, хто прасцей апрануты, што адбываецца ў горадзе. Адзін салдат адказаў, што бальшавікі арыштавалі Керанскага. Але тут жа цывільны, з выгляду — рабочы, запярэчыў, што, маўляў, гэта хлусня — пакуль што вядома, што Керанскі з войскамі абкружыў Смольны інстытут, а рабочыя i матросы абкружылі Зімні палац. Так вось i стаяць. Вядуць перагаворы. Але яму запярэчыў чыноўнік у форме чыгуначніка:

— Панове! Хіба вы не чулі прамоўцаў? Бальшавікі арыштавалі міністраў законнага ўрада. Гэта узурпацыя.. Яны задушаць рэвалюцыю.

Мяне, ды i шмат каго навокал, здзівіла, што чыгуначніку адказаў чалавек багата апрануты — у капелюшы, у добрым паліто, з галёшамі на хромавых ботах. Ён сказаў:

— Рэвалюцыю даўно задушылі. Яшчэ ў ліпені. Кадэты i згоднікі з буржуазіяй, Мілюкоў i Керанскі. Сённяшняе выступленне — гэта новая рэвалюцыя. Рэвалюцыя рабочых i сялян, якая дасць народу мір i хлеб.

На яго пачалі наступаць з кулакамі студэнты i нейкія паненкі.

— Бальшавіцкі агент, шпіён!

— Вы хочаце прадаць Расію немцам! Адкрыць фронт Вільгельму!

Чалавек не стаў задзірацца — спакойна, з усмешкай, адчуваючы сваю сілу, выбраўся з натоўпу i пайшоў да ваеннай гасцініцы. Матросы, якія ахоўвалі гасцініцу, прапусцілі яго не правяраючы пропуск — мабыць, інтэлігент той быў ix чалавек, можа камісар, як Іван Свірыдавіч у нашым палку.

Яго пастава, спакой i гэткі ж спакой матросаў i салдат, якія ахоўвалі плошчу, пераканалі мяне, што ўсё галоўнае ўжо адбылося ўначы. Безумоўна, было цікава паблукаць тут, на Неўскім, паслухаць, як гудзяць буржуі. Спакусліва было вярнуцца ў панскі дом i паведаміць, што бальшавікі захапілі ўладу. Цікава, што адказаў бы на гэта Залонскі, яго жонка, яе цётка, ix госць з Варонежа? Але я вырашыў, што, бадай, больш за ўсё даведаюся ў палку. Калі нават полк выступіў змагацца за рэвалюцыю, я знайду яго i там сустрэнуся з Іванам Свірыдавічам. Я не сумняваўся, што камандуе палком не хто іншы, як ён.

Мікалаеўскі мост ахоўвалі чырвонагвардзейцы. Першыя патрулі мяне прапусцілі. Каго мог зацікавіць у тым разварушаным чалавечым муравейніку адзінокі салдат-непаўналетак! Цераз мост праходзіла нямала люду. Хто без зброі — тых нават не спынялі. Але патруль на Васілеўскім баку затрымаў мяне. А я меў адзіны дакуменцік — кніжачку Георгіеўскага кавалера. Рабочы з рэвальверам пакруціў яе ў руках, спытаў, у якім я палку, i ўжо вярнуў мне кніжачку, гатовы адпусціць. Але малады рабочы з вінтоўкай, які стаяў збоку, каля парапету, пацягнуў носам паветра i ўпэўнена сказаў:

— Васіль Пятровіч! Юнкер гэта пераапрануты! Шпіён! Панюхайце, як ад яго булкамі пахне.

Во меў чалавек нос! Гадзіны можа дзве ці нават тры назад выпіў я кубачак кавы, з'еў свежую булачку, якую спякла цётка Мар'я, пасядзеў на кухні, дзе пякліся гэтыя панскія булачкі,— i рабочы пачуў пах.

Калі я, спалоханы, што мяне палічылі за юнкера, пачаў шчыра расказваць, што я не юнкер, а дзяншчык камандзіра палка, начаваў у яго на кватэры i сапраўды на сняданак з'еў злашчасную булачку, гэта насцярожыла i настроіла супроць мяне не толькі аднаго маладога чырвонагвардзейца, але ўсіх, хто пачуў маю блытаную споведзь.

— Во гады! Нашы дзеці кавалка хлеба не маюць, а яны булкі жаруць!

— Кажы праўду: куды i навошта паслаў цябе твой афіцэр?

— Нікуды не' пасылаў. Я сам іду ў полк.

— За каго ix полк? — спытаў малады чырвонагвардзеец у старэйшага.

— Чорт яго ведае. Першы раз чую пра такі полк,— адказаў той.

— Камітэт у нас бальшавіцкі. I камісар ёсць... Галадушка,— пачаў тлумачыць я. Але нават прозвішча Івана Свірыдавіча павярнулася супроць мяне.

— Гэта вы, афіцар'ё праклятае, мянушку такую камісару далі? — абурыўся малады, якому я чамусьці яўна не спадабаўся.

— Ды не. Гэта прозвішча такое. Мы з ім у акопах разам вошай кармілі,— адказаў я па-салдацку.

— I ты карміў вошай? — усумніліся чырвонагвар.дзейцы.