Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

Бездапаможны, разгублены, кідаўся я з кутка ў куток, каб знайсці хоць аднаго чалавека, якому можна даверыцца i спытаць парады. Не ведаю, як я зноў апынуўся ў штабе. Да афіцэраў мяне не клікалі, i я, безумоўна, не адважваўся ўваходзіць, рабіў выгляд перад ад'ютантамі, што знаходжуся тут па загаду падпалкоўніка. I раптам дзверы ў пісарскую шырока адчыніліся i ўвайшоў... Іван Свірыдавіч, з ім — тры салдаты.

Я кінуўся да яго.

— Іван Свірыдавіч!..

Ён адхіліў мяне.

— Пачакай, Піліп.

I гэтак жа шырока адчыніў дзверы ў кабінет.

Для паноў афіцэраў гэта было, відаць, такой неспадзяванкай, што некаторыя з ix падхапіліся, быццам не рабочы ўвайшоў, а генерал. Іван Свірыдавіч, не пераступаючы парог, сказаў:

— Панове афіцэры! Загад, які сабраў вас у такі позні час, добра вядомы i нам, камітэту. Міліцыя ці казакі, якія едуць ужо, будуць абяззброены i арыштаваны. Магчыма, дзеля гэтага давядзецца ўжыць зброю. Папярэджваю, панове. Адзін стрэл адсюль, ад вас,— i кулямёты, якія пастаўлены ў двары, адкрыюць агонь па гэтых вокнах...

Асобныя афіцэры абурана закрычалі, пратэстуючы:

— Гэта бунт!

— Што робіцца ў палку?

— Хто тут камандуе?

— Арыштаваць яго!

— Панове! У палку будзе рэвалюцыйны парадак, калі вы не справацыруеце салдат на выступленне. Арыштаваць мяне не так проста. Ідзіце, панове, спаць. Паўтараю: усё будзе ціха.

Залонскі супакоіў афіцэраў, якія абураліся.

— Дзякую вам, пан падпалкоўнік. Спадзяюся на вашу мудрасць,— Іван Свірыдавіч казырнуў i пайшоў назад.

Я вылецеў следам за ім, прашаптаў у калідоры:

— Я шукаў вас, дзядзька Іван. Яны маюць загад, каб арыштаваць вас. Тэлефаніст сказаў.

— Ведаю, Піліп. Дзякую. Прасачы за афіцэрамі. Я ў двары, каля галоўнай брамы. Калі што — ляці туды.

Я, хоць i атрымаў загад, усё-такі выйшаў разам з Галадушкам у двор. Во дзе мне трэба было шукаць камісара i камітэтчыкаў! Паабапал галоўных варот ляжал! ў засадзе салдаты. За калонамі казарменнай царквы стаялі кулямёты. На вартавой вежы таксама стаяў кулямёт, прыкрываючы паўночныя, запасныя, уваходы ў двор. Каля канюшні на абозных фурманках, у сене, ляжалі салдаты. Усё гэта я ўбачыў, бо Іван Свірыдавіч паслаў мяне з запіскай да Ліпатава, які ахоўваў з узводам боесклад.

Ноч стаяла халодная, хмарная, але без дажджу. Гэта была ноч на дваццаць чацвёртае кастрычніка.

Раніцой я даведаўся, што атрад казакоў, які прыехаў, каб арыштаваць камісара i камітэт, абяззброілі без адзінага стрэлу. Полк спаў — i нічога не ведаў. Не спалі бальшавікі. Яны былі на варце спакою, не даючы разгуляцца контррэвалюцыі, i стрымліваючы залішне гарачых сваіх ад заўчасных выступленняў. Ажыццяўляўся ленінскі план узброенага паўстання — ні на дзень раней, ні на гадзіну пазней.

Не ведаю, неяк не прыйшлося спытаць пасля, ці ведаў у тую трывожную ноч Іван Свірыдавіч дзень i гадзіну выступлення. Але раніцой ён праводзіў мітынг так, нібы не было ніякай падрыхтоўкі да нечага асаблівага. Звычайны мітынг, якія тады збіраліся ледзь не штодня. Іван Свірыдавіч расказаў пра начную спробу Керанскага арыштаваць рэвалюцыйныя салдацкія i фабрычна-заводскія камітэты, аб правале чарговай авантуры кадэцка-эсэраўскай.

Але ўсё-такі мне, можа таму, што я ўсюды шмыгаў, па ўсіх казармах, удалося прыкмеціць, што кулямётчыкі паводзяць сябе як перад наступленнем. Не, кулямёты яны не правяралі i стужкі не набівалі. Але я ўбачыў: чалавекі тры з раніцы, без лазні, надзелі чыстую бялізну. Менавіта кулямётчыкі. Больш ніхто. Значыцца, лічылі, што будуць весці бой. Але дзе? З кім?

Залонскі, пэўна, не спаў усю ноч і, здаецца, добра выпіў, хоць звычайна, калі афіцэры збіраліся на начную п'янку i ігру ў карты, паднімалі мяне — прыслужваць. У тую ноч ніхто не патурбаваў. Залонскі, з бледным тварам, чырвонымі вачамі, сядзеў за сталом i пісаў, калі я далажыў, што гарачая вада для галення гатова. Галіцца ён не стаў. Снедання не патрабаваў. Апрануўшы шынель, абышоў двор, службы, казармы. I ўсюды знаходзіў непарадак i раздражнёна, злосна лаяў за гэты непарадак салдат, унтэр-афіцэраў i нават афіцэраў. Нават пры цары ён ніколі так не лаяў салдат. Камандзір як бы хацеў аднавіць сваю ўладу над палком. Мяне ён таксама распёк за нейкую драбязу. I я падумаў: «Во гад, буржуй пракляты, дулю ж я буду прыслужваць табе». Але, зрабіўшы такую інспекцыю, Залонскі, мабыць, пераканаўся, што ўзяць полк пад сваю ўладу немагчыма. На Ліпатава, які з'явіўся тады, калі камандзір аброс цэлай світай афіцэраў, Залонскі таксама накрычаў за бруд у адным з памяшканняў.