Іван Шамякін - Сцягі над штыкамі

— Не было. Але без цябе, паразіта, не абышлося.

— Гэта абраза! Гэта чорт ведае што такое! Я не дазволю.

— А хто ў цябе пытае дазволу? — гудзеў Ліпатаў.

— Таварышы, да чаго мы дажылі? За што мы пралівалі кроў? Каб нас, рэвалюцыянераў, называлі паразітамі? Божа мой! — Свірскі схапіўся за галаву — здавалася, што ён вось-вось заплача. Яго сябры ўзнялі вэрхал — пратэставалі.

— А чаму вы баіцеся так фронту? На фронце — нашы таварышы! — крычаў нехта з ix.

— Мы таму i называемся запасным палком, каб змяняць, папаўняць франтавыя часці!

— Я баюся фронту? — спытаў Ліпатаў i засмяяўся.— Сучыя вы дзеці. Ox, i хітруганы ж, гады! Але i мы не дурні. Не думайце!

Скончылася тым, што абураныя прыхільнікі Свірскага пакінулі пасяджэнне.

Тады Іван Свірыдавіч сказаў:

— Што ж — так, бадай, лепш. Але мітынгаваць доўга няма чаго. Трэба брацца за працу. Задача першая: вырваць баявыя роты з-пад уплыву эсэраў.

Іван Свірыдавіч хадзіў па казарме, гутарыў з салдатамі. Я часам выконваў яго даручэнні, у вольны час стараўся быць побач. Салдаты глядзелі на мяне здзіўлена. Відаць, думалі па-рознаму — хто не разумеў, хто ўхваляў, а хто можа i так падумаў: во, маўляў, пралаза. Быў дзеншчыком у камандзіра, а цяпер круціцца каля камісара Саветаў. Адзін салдат — Іван Свірыдавіч пасля расказваў — нават папярэдзіў яго: ці не шпіён я афіцэрскі? Іван Свірыдавіч між іншым, спытаў, ці абыдзецца падпалкоўнік без мяне.

— Няхай абыходзіцца. Я не раб яму.

— Правільна! Усялякае лакейства народ адменіць назаўсёды. Але пакуль што, брат Піліп, нам было б карысна ведаць, чым займаецца камандзір, дзе бывае, з кім сустракаецца. Паслужы яму яшчэ трохі. Нядоўга ўжо.

Другі раз адсылаў ён мяне назад — у дзеншчыкі. Калі першы раз, на пазіцыі, я прыняў гэта натуральна, то гэты раз з'явілася крыўда i страх — падумалася, што не верыць мне Іван Свірыдавіч, збавіцца хоча. Але i ён зразумеў, што я падумаў, бо ўзяў за плечы, сказаў даверліва:

— Гэта баявое заданне, Піліп. Шпіёніць мы не будзем, але вока спускаць з афіцэраў нельга.

Залонскі ўзрадаваўся, што я вярнуўся i, па-ранейшаму пакорлівы i ціхі, прыслужваў у часе абеду. I даручэнні яго выконваў, другі раз за адзін дзень здзіўляючы салдат. Маючы такое даручэнне, я, вядома ж, стараўся варушыць мазгамі i больш пільна, чым звычайна, прыглядаўся не толькі да Залонскага, але i да іншых афіцэраў i да таго, што рабілася ў штабе. I не дарэмна. Зазірнуў, між іншым, цераз плячо знаёмага пісара ў яго паперы i ўбачыў, што ён перапісвае загад аб пасылцы другой роты першага батальёна — той самай, пра якую гаварыў унтэр-афіцэр — на абарону моста. Ведаючы настрой гэтай роты, я адразу сцяміў, што да чаго, i куляй паляцеў шукаць Івана Свірыдавіча.

Ён сур'ёзна пахваліў мяне за такую вестку i тут жа сказаў Ліпатаву паслаць узвод на ахову складу боезапасаў з загадам: без подпісу старшыні камітэта i каміcapa В PK ніводнага патрона не выдаваць. Удвух з Ліпатавым яны тут жа пайшлі да Залонскага. Пра што яны гутарылі — я, на жаль, не чуў. Рота выступіла, але не ў поўным складзе, не больш палавіны, i з пустымі патранташамі, без адзінага кулямёта.

A ўначы — новая падзея.

Пасцяліў я падпалкоўніку ў кабінеце на канапе, пажадаў яму добрай ночы i пайшоў у сваю каморку, каб хутчэй нырнуць у пасцель, бо натаміўся за дзень, i назаўтра — ведаў — рана ўставаць. Па суседству з намі жылі добраахвотнікі-тэлефаністы, з гімназістаў; двое з ix непрызыўнога ўзросту былі, як i я, гадоў па шаснаццаць-семнаццаць мелі. З дзеншчыком яны асаблівага сяброўства не заводзілі, але i не цураліся: не той час, усе лічылі сябе дэмакратамі, акрамя таго, ад дзеншчыка можна даведацца пра пікантныя падрабязнасці жыцця афіцэраў, a гімназісты ў сне бачылі сябе афіцэрамі; да таго ж, напэўна, існуе закон еднасці равеснікаў — людзі цягнуцца да тых, хто роўны ім па гадах. Але палітычных сімпатый маіх тэлефаністы не ведалі; навучаны з маленства, я панам ніколі не казаў праўду нават у самых шчырых гутарках. Таму адзін з ix зацягнуў мяне да сябе ў каморку i па сакрэту паведаміў:

— А я прыняў шыфровачку. Загад Керанскага. Арыштаваць у гэтую ноч камісараў Саветаў i бальшавіцкія камітэты. Так што бальшавікам сёння будзе варфаламееўская ноч. Даўно пара! — выказваў сваю радасць тэлефаніст.

Што такое «варфаламееўская ноч», я не ведаў, але ўсё іншае зразумеў: хочуць арыштаваць Івана Свірыдавіча! Сэрца мае застукала трывогу. Хутчэй папярэдзіць! Не помню ўжо, якую прычыну выдумаўшы, я кінуўся з каморкі тэлефаністаў у казарму. Салдаты спалі. Я не ведаў, дзе начуе Іван Свірыдавіч, але ведаў — дзе Ліпатаў. Яго месца на нарах пуставала. Многа месцаў пуставала. А тыя з кулямётчыкаў, што асталіся ў казарме, не спалі, як бы да чагосьці прыслухоўваліся, чагосьці чакалі. Але ніхто з ix не адказаў на маё запытанне, дзе Ліпатаў, дзе іншыя члены камітэта. Я лётаў па ўсёхт казарме. Іншыя роты бестурботна спалі. Не спалі ў другой роце тыя, што не пайшлі на ахову моста. Яны таксама насцярожана чакалі нечага. Не знайшоўшы нікога, каму можна было перадаць пачутую ад тэлефаніста тайну, я кінуўся ў штаб. I яшчэ больш спалохаўся, калі ўбачыў, што амаль усе афіцэры сабраліся ў кабінеце камандзіра палка, апранутыя, з рэвальверамі, з шаблямі. Дзе знайсці Івана Свірыдавіча? Як памагчы яму?