Янка Брыль - Дзе скарб ваш

Думалася над Грэцыяй пра рэлігію — пакуль дайшло да хрысціянства, колькі было ў чалавецтва пошукаў, i як тут важна галоўнае — маральны, этычны бок, тое, што называецца чалавечнасцю, інтэрнацыяналізмам. Узняцца над усімі веравызнаннямі на ўсю зямную шырыню, ад міфаў перайсці на глыбіню асноўнага для ўсіх.

«...Пабойваючыся паўстанцаў паняволенага насельніцтва заваяваных абласцей, якое стала ілотамі, спартняты кожны год аб'яўлялі крыптыі — тайныя начныя забойствы ілотаў, каб унушыць ім страх i пакору».

Во як дзейнічалі тыя старадаўнія «ібэрмэншы».

...На ўкладцы — «Невеста Пейрифоя», фрагмент западного фронтона храма Зевса в Олимпии».

Прагная i ўладная рука мужчыны на левай дзявочай грудзіне, i выраз твару дзяўчыны,— i балючая асуджанасць, i сумная пакорнасць, i прадчуванне шчасця кахання i мацярынства, што бачыцца ў яе строга прыгожым твары. Ён найлепш i захаваўся ад разбуральнага ўздзеяння безлічы стагоддзяў.

А над геніяльна красамоўным выразам твару гэтай нявесты я задумваюся, вядома ж, не першы i не апошні, некалькі разоў вяртаючыся да гэтай ілюстрацыі.

...Прыходзілі i школьныя ўспаміны — урокі старажытнай гісторыі. I тое, што ў раннім вясковым юнацтве чыталася ў Талстога,— кніжыцы «Посредника», «Путь жизни», «Круг чтения»,— адкуль помняцца Эпіктэт, Сенека, Марк Аўрэлій i іншыя з ix вечнай мудрасцю.

* * *

Тры дні па сорак пяць мінут Уладзімір Багамолаў талкова i шчыра гаварыў па маскоўскім радыё пра дурное i варожае аплёўванне ветэранаў антыфашысцкай вайны.

I тады мне, між іншым, успомніўся запіс з акупацыйных дзён, які не захаваўся. Пра тое, якімі нас лічылі недачалавекамі: у лістоўках з заклікам выдаваць «бандытаў» — з абяцаннем узнагароды тытунём i гарэлкай. A ў Міры за акуратную здачу пастаўкі — чарка гарэлкі са спіртзаводскай бочкі... Калі я выказаў абурэнне гэтым у гутарцы з суседам, ён, падумаўшы, так падтрымаў мяне: «Дзяйствіцяльна, што ж ты выпіць даеш, a закусіць чаму не даеш?» Такі зварот — да немца.

* * *

У ціхім, светлым ранні па верхавінах прыдарожных бяроз раптам прайшоўся ветрык — нібыта пальцамі перабіраючы па валасах кагосьці любімага.

* * *

У кожнага свой капрыз, ці як тут сказаць... Вось не люблю чытаць апавяданняў, тым больш урыўкаў у газетах, чытаю ix толькі зрэдку, тых аўтараў, з кім больш лічуся.

Апынуўся на сёння зусім без чытва, успомніў, што ў адным з апошніх нумароў «Звязды» прайшоў міма даволі вялікага апавядання, таксама i ў апошнім «ЛiMe». Прачытаў свежым ранкам, i лепей стала на душы ад добрага слова, ажно запісаць захацелася прозвішчы i назвы:

Мікола Сянкевіч, «Страшна заставацца...». Не ведаю, хто гэта, а вобразы маладой прадаўшчыцы сельмага i старой, самотнай настаўніцы бачацца жывымі, а сам аўтар — чалавекам з душой i думкай. Каб гэта не тут, дык пазваніў бы ў «Звязду», спытаўся б, хто гэта, ад каго можна спадзявацца далейшай таленавітасці.

Юры Станкевіч, «Гульня бронзавак у святле поўні». Здаецца, аўтар — член нашага Саюза i я сёе-тое ў яго чытаў. Сур'ёзная, спелая гаворка зноў жа пра долю сучаснай жанчыны, маладзейшай за папярэднюю, але, здаецца, яшчэ больш бяздольнай ад ліхалецця. Хоць тут i параўноўваць як быццам i грэшна, бяздушна.

Калі першага з гэтых таварышаў хочацца запомніць, дык да другога варта i трэба пільней прыгледзецца.

* * *

Такое помніцца ў Славацкага. Узнікла яно ў памяці, калі чытаў у майскім «Полымі» пра касцюшкаўскае паўстанне, як у Вільні: «За супрацоўніцтва з царызмам тут, пад шыльдай «Чаму вісець — тое не патоне», урачыста павесілі гетмана княства Шымана Касакоўскага, а потым i маршалка віленскай канфедэрацыі I. Швыйкоўскага».

Так сказаць — два гумары.

У Славацкага, строга вялікага, якога са школы найлепш памятаю па «Ojcu zadźumionych» i «Balladynie», вол на касцельным амбоне ўспрымаўся як вельмі проста блізкае, вясковае. Зрэшты, i з «Balladyny» такім жа ладам прыняліся радкі:

A ў віленскага касцюшкаўскага палкоўніка Ясінскага — смех зусім іншы, да сцішнай незвычайнасці.

На скульптуру «krwawego Felusia» Дзяржынскага, у наш час узнятага над Варшавай, а потым нізрынутага на асфальт, задаволеныя патрыёты мачыліся, хто колькі мог, не ведаю, з якім фальклорным падмацаваннем.