Янка Брыль - Дзе скарб ваш

I вось нічога не хочацца дадаваць.

* * *

Пасля пахавання шаноўнай, мілай i гераічнай Ларысы Іосіфаўны Гарэцкай у мяне была гутарка з выпадковай суседкай у аўтобусе. Пра смерць, пакуты перад ёю. «Калі Бог, як вы кажаце, ёсць, дык як жа гэта жорстка з яго боку — так абыходзіцца з людзьмі! Няхай ужо старэйшыя — яны паспелі награшыць, а завошта xc так сурова, бязлітасна, несправядліва з дзецьмі?..»

А жанчына тая, незнаемая, як пазней, на памінках даведаўся,— дачка «ворага народа», змалку пакутніца, цяпер веру ў Бога, адзінасуцяшальную, сумленна сумяшчае з навуковай працай.

* * *

Пімен прыемна здзівіў званком. Пагаварылі — от сабе, пра нашу беднасць, павіншаваліся з Новым годам. Слабы ён ужо зусім, i па гаворцы бачна...

А праз дзень пазваніў i Максім. Між іншым, пасмяяўся з «прэстыжных» Усходніх могілак, назваўшы тыя помнікі «прэзідыумам». «Справа натхняльнікі, злева апявальнікі. Не, я паеду дахаты!..» Гэта — пра родную Пількаўшчыну, дзе ён увосені быў, выступіўшы ў Мядзелі, потым наведаўшы родную хату, магілы бацькоў...

Калі ўжо i пра гэта думаць, дык мне ні загорскія, пры дзядах, бацьках, браце i пляменніках, ні маласельскія, пры Мішу,— не ўсміхаюцца. Аголенасць, запушчанасць, панылыя, няўтульныя... А што інакш? А можа, i не трэба пакуль што пра гэта? Валодзя Калеснік, калі мы з ім развітваліся, сказаў, што выглядаю я добра, што пажыву яшчэ доўга, а мне i няёмка было пры яго крайней зблажэласці ды нямогласці, i нібы зайздрасць у яго заўважалася, i нібы адчуванне ў мяне віны за тое, што застаюся, столькі ўжо блізкіх перажыўшы...

Сёння збяромся, камісія па ягонай творчай спадчыне, i будзем раіцца, з якім варыянтам звярнуцца да міністра культуры: збор твораў у чатырох тамах ці добры трохтомнік выбранага літаратуразнаўства і, дадаткова, кнігу аўтабіяграфічнай прозы. I ў адным, i ў другім варыянце ёсць свае плюсы i мінусы, i цяжка прадбачыць, які з ix, варыянтаў, лепшы.

Праглядаў яго кнігі, прыкідваў. Нямала зроблена i добра, а што i выдатна, i бачыцца цяпер гэта ўжо як быццам выразней. Так думалася, калі перачытваў «Будзённы дзень з Максімам Танкам», a ў снежаньскім «Полымі», чытаючы артыкул пра Алеся Каско,— першае слова Валодзева пасмяротнае! — яшчэ раз убачыў ягоную глыбіню, шырыню i вобразнасць.

...Позна ўвечары ўчора пазваніў з бальніцы Вітка, упершыню назваўшы мяне Ваня. Як Траяпольскі калісьці, пасля майго слова пра Шырму, адзін толькі раз замест Івана Антонавіча. Ён ужо дзесяць дзён пад кронельніцай, але не званіў «у твой цяжкі час», на ўвазе маючы Валодзю...

* * *

Чачня?..

Як нізка гэта, неразумна, подла!.. Каб жа хоць не ўблыталі i нас, беларусаў, у гэта крывавае беспрасвецце!..

Залачоныя, абтыканыя каштоўнасцямі шапкі высокага i найвышэйшага духавенства на закладцы першага каменя пад аднаўленне храма «имени Христа Спасителя». Якое мноства ix, гэтых шапак! A найбліжэй на тэлеэкране паказана тая, што на патрыярху. Зарагатаў, уявіўшы: а каб зайсці ў такой у трамвай ці ў аўтобус?

Многа новых папоў. Замаскаваліся бародамі ды клабукамі — не дабярэшся да простага чалавечага выгляду. «Православие, самодержавие и народность» — зноў?..

Прыгнятаць ix па-варварску, знішчаць, вядома ж, не трэба было, але ж i верх над сабою даць па-ранейшаму — таксама ці варта?

* * *

Перакладзю «Залатую ружу» Паўстоўскага. I ўспамінаецца тое, што мне ў лістападзе семдзесят дзевятага, у пражскім тэатры, гаварыў паўшэптам Сяргей Залыгін: «Ты эти свои сопли размазывай на своем лице, а нашему журналу они не нужны». Гэта — Твардоўскі Паўстоўскаму, бракуючы аповесць. Несправядліва, груба. Хоць i бачыцца месцамі, скажам так, жидковатость его обстоятельности.

Успомнілася, перакладаючы «заразную» любасць да лесу i веданне яго, як ветлівыя палякі-«паксаўцы» ў канцы семдзесят другога званілі мне, пыталіся, ці прыму я іхнюю літаратурную прэмію, i, як галоўны козыр падаўшы, сказалі, што ў ix яе прыняў пан Канстанты Паўстоўскі. Было прыемна згадзіцца.

...Зноў ад машынкі да сшытка, ад яго лясных паходаў з Гайдарам — да нашых з Валодзем Калеснікам гутарак каля рыбацкіх вогнішчаў, пра што я дняMi, слухаючы, гледзячы па тэлевізары мотальскія «калядкі», да патаемных слёз шчасліва ўспамінаў i думаў, што пра такое трэба i яшчэ пісаць.

...Як i раней бывала разоў колькі, побач з тым, што расказаў Залыгін, успаміналася, як Алесь Адамовіч гаварыў мне калісьці, што для яго Паўстоўскі — такі пісьменнік, што «можа быць, а можа i не быць...».