Янка Брыль - Дзе скарб ваш

* * *

Лаянка навоттабе — адно слова. Паказваючы хвігу або i нешта большае. Бо гэта ж бабскае, калі яны счэпяцца, дый на волі, на свежым паветры, маючы трохі часу.

* * *

Бабулі за восемдзесят. Адказваючы на пытанні радыёжурналісткі, успамінае сваё горкае маленства, як яны нават хадзілі з маткай жабраваць. Любоў, пяшчота наўздагон:

— Мама мая, пакойнічка, i кажа...

* * *

Сябар смяецца:

— У Беражне нашым расказваюць, што ў Жукавым Барку пры Польшчы быў малады, вельмі прыгожы поп. Дык на Вялікдзень бабы адна перад адной лезлі да яго хрыстосавацца.

Запісваючы гэта, я міжвольна, замест «адна перад адной», ужыў сваё загорскае працёпам лезлі. I зноў падаўся ў слоўнікі — дарма.

* * *

— Бульба сёлета благая. Дзіва што — такая сухмень была. А ад дажджу пасля яна ўжо цэху не ўзяла.

Само ў мяне так сказалася ў гутарцы. I адразу падумаў: адкуль жа ён, той загорскі цэх? У нашых слоўніках не знайшоў. У польскім cecha — уласцівасць. Тады яшчэ: cecha probiercza — пробная адзнака якасці. Бульба не набрала належнай спеласці.

Гаварылася так i пра чалавека, які, скажам, пагарэў або ў нейкую іншую бяду трапіў, што ён пасля гэтага ніяк цэху не возьме.

* * *

Элегантная спадарынька, інстытуцкая выкладчыца, i так прыемная сваёй мілавіднасцю, а як сказала зямлячка пра нядаўняе наведанне роднай вёскі, а там i пра такое: «Чую раненька — мамка мая шамоль-шамоль за перагародкай i пайшла...» — стала яшчэ мілейшай.

У слоўніках «шамолю» зноў жа не знайшоў. Ды ўжо ж i наракаць на ix, на слоўнікі, апрыкрала.

* * *

Яму трэба папрасіць прабачэння, а ён прыносіць прабачэнне, значыцца, сам прабачае.

I пішацца, i гаворыцца так нашымі журналістамі i пісьменнікамі, — ад рускага приносить извинения, извиняться.

* * *

Маем добрае, ёмкае слова: збожжа, збажына, адпаведнае рускаму хлеб у шырокім значэнні. A зноў жа пішам, гаворым па радыё i з тэлеэкрана з халуйскай руплівасцю: збожжавыя — ад рускага зерновые.

Чаму ж тады яшчэ i не бульбавыя?..

* * *

Дзень пачаўся (у 4.30) з палёгкі ў думках пра маю юнацкую двухмоўнасць у перапісцы нават з Мішам, пра што, можна сказаць, i нялёгка думалася днямі, калі парадкаваў яе. Вайсковатурэмная цэнзура патрабавала пісаць па-руску, каб лягчэй было цзнзураваць, а потым, у трыццаць дзевятым, салдат салдату павінен быў пісаць па-польску, бо ягоны, Мішын, 83-ці «карны» полк быў ужо «ў полі», кінуты з Кобрына пад Чанстахову, а мы ў Гдыні былі амаль на ваенным становішчы. Аднак жа i потым, з Мінска, я пісаў яму ўперамешку. Апраўданне, калі мне трэба апраўдвацца, такое: тут у нас i сямейная традыцыя, перапіска з савецкімі сваякамі, цесная i шчаслівая сувязь з рускай літаратурай, а потым яшчэ i перапіска з Вігдорчыкам, Булгакавым...

А палёгку я адчуў ад прасвятлення думкі, што двухмоўнасць, а дакладней, трохмоўнасць, улічваючы i польскую мову, любоў да польскай літаратуры, ішла, ідзе ад патрэбы ў братняй лучнасці людзей. Можна згадаць яшчэ i кнігі ўкраінскія, дзякуючы трашчыцкай бібліятэцы Гарошкаў, што мне да Гогаля дадало Шаўчэнку, Кацюбінскага i іншых.

Словам, патрыётам роднага я быў, а нацыяналістам, хоць у нейкай меры, ніколі. Што трэба было тады i трэба сёння.

Успамінаў сёння А. Г. Астроўскага i Уладзіслава Бранеўскага,— як яны ў палавіне пяцідзесятых гадоў, кожны па сабе, хвалілі маю рускую i польскую мовы, Арсеній Георгіевіч безагаворачна, a Уладзіслаў дадаўшы: «Jako kresowiak» [ 13 13 Як жыхар «усходніх крэсаў». ], на ўвазе маючы спеўны акцэнт.

Чытаючы, а тады i перадрукоўваючы пісьмы да Мішы ў турму, рады быў, як... ну, няхай сабе толькі як яны зусім нядрэнна гавораць пра маё юнацкае самавуцкае веданне рускай мовы. З польскай было ўсётакі інакш — школа. А з украінскай, якое не было бліжэй, чым Гарошкава камора, а потым месяцы вайсковай службы ў Хэлме, дзе я пасябраваў з украінцамі, да часу пасляваеннага было ў мяне значна бядней.

* * *

На гэтым тыдні двойчы прыйшлося цяжка пахвалявацца.

На паседжанні рады Саюза пісьменнікаў, калі Савіцкі, што любіць амаль на кожным сходзе даваць пад канец высакапафасны акорд, зачапіў i мяне,— што я, народны, нічога, маўляў, не раблю для справы адраджэння. «Я рабіў гэта яшчэ тады, калі ты працаваў у ЦК i не даваў мне гэтага рабіць». (Аплодисменты, смех.) I хапіла б такога адказу, а я загарэўся, панёс i пра мітынг у падтрымку ўвядзення войскаў у Чэхаславакію, i пасылку ім Снечкусу стэнаграмы выступлення Пяткявічуса...

Ды тое пераняслося лягчэй. А вось учора, калі М. другі раз пазваніў, каб прадоўжыць сватанне ў «Народную газету», я выказаў прадуманае — i пра двухмоўнасць газеты, i пра выступленні Будзінаса i Якубовіча... Дастойна, доказна, аднак пасля пяці гадзій за машынкай, перад гэтай тэлефоннай гутаркай, яна не прайшла для нерваў лёгка, хоць i прагуляўся па парку, па сонечным марозіку адвячорка, i нават паспаў гадзіну пасля гэтага. Галава балела, як н i кол i дагэтуль, i сэрца таксама.