Янка Брыль - Дзе скарб ваш

* * *

Над старонкамі Міхайлы Лаліча, трохтомнік якога выдадзены па-руску ў 1989-м, сумнавата думалася пра тое, што мой трохтомнік тая самая «Художественная литература» планавала на 1992-гі, а мне тады, на дзевяць гадоў раней, гэта здавадася... нават i крыўдным — чаму так зацягваюць!..

Што там ні думай, што ні гавары, а гэта быў выхад у вялікі свет, да шматлікага, не толькі ж рускага, чытача.

...Чытаю свайго чарнагорца, i не-не дый успамінаецца дырэктар музея Негаша ў Цэцінье, вясною пяцьдзесят шостага. Унук ці праўнук паэта-асветніка, на сумяшчальніцтву i князя Чарнагорыі, быў настолькі за мяне,высокага, вышэйшы, што мы ажно памераліся. I весела нам было — групе беларускіх турыстаў i некалькім з тых, што нас прыязна прымалі.

* * *

Слоў няма — хамства, злачынства тое, што зроблена трэцяга ліпеня з тымі, якія неслі кветкі да помніка Перамогі пад бела-чырвона-белымі сцягамі, дзе ў першых радах былі такія франтавікі, як Васіль Быкаў, такія партызаны, як Мiкола Крукоўскі (ягоны артыкул у «ЛiMe»!). Але сваё аднак ёсць i ў гэтай справе, пра што я не мог не ўспамінаць. Бяздумныя антыпартызанскія публікацыі, што з'яўляліся на старом ках перыёдыкі, нядошлая «філасофія» вакол таго, трэба ці не трэба нам было змагацца «на баку сталіністаў», спробы адсвяткаваць пяцідзесяцігоддзе трагічнага «Caюза беларускай моладзі»... Многа нагаварылася, накрычалася лішняга, без належнага разумення стратэгіі i тактыкі змагання, што без патрэбы распальвала варажнечу, шкодзіла справе адраджэння...

* * *

На пяцідзесяцігоддзі вызвалення Карэліцкага раёна сівы, ссутулены Г., партызан нашага злучэння, відаць, мяркуючы, што i я былм член партыі, расказваў мне, што, пакуль у ix сабралася невялікая партарганізацыя, ён вьшісваў самому сабе ўзносы i пасылаў ix у падтрымку «Правды».

Расказвалі мне, што падобным чыаам паводзіць сябе стары Азгур. Успомнілася гэта, калі ў чэрвеньскім «Полымі» чытаў яго «Працяг размовы». Упачатку ён піша, што ў яго пытаюцца: «Ці няма ў маім доўгім жыцці тaгo, аб чым я хацеў бы забыць», i адказвае: «Было. Але з біяграфіі не выкрэсліваецца нічога». Падумалася: вось i пачнецца шчырасць, споведзь. Няма. Ёсць жаль нават па дзвюх магутных галовах, што стаялі перад уваходам у ЦК партыі, па якой жаль павінен быць яшчэ большы, углыбіню ды ўшырыню па ўсёй савецкай краіне, якую ён уставіў істуканамі.

Успамінаю, як ён хваліўся сваім Леніным у Махачкале, як вясной 1957-га, пабываўшы на падмаскоўным высока-дачным прыёме, з хваляваннем расказваў у Саюзе пісьменнікаў, як асмеліўся гам, на ўрадавай дачы, падысці да Молатава, папрасіў яго папазіраваць i «Вячеслав Михайлович согласился!..». Тут, праўда, не пашанцавала: неўзабаве з'явілася «антыпартыйная група».

Помніцца таксама, як пры жыцці Сталіна, узняўшы яго шынельны «вобраз» пад воблакі, ён выступаў зноў жа ў Саюзе пісьменнікаў i завочна дзякаваў Сяргею Селіханаву за тое, што ён яму тут дапамог — зрабіў левую нагу правадыра. Іменна левую...

Не ўсё з тое пыхі выветрылася на паваротах гісторыі i дагэтуль.

* * *

Пад раніцу сніў Івана Драча, ды вельмі ж ужо пяшчотна, з прытуленнем шчака ў шчаку.

Антон пазаўчора прысеў да мяне, заглыбленага ў Булгакава, а потым і прылёг галавой на калені, сказаўшы:

— Хачу, каб ты мяне пашкадаваў. Блізка i ад сябра, i ад унука, i ад іншых прычын апошняга часу,— ярка ўявіўся летні расквітнелы дзень i сям'я, ca сталымі дзецьмі i ўнукамі, якія ўжо многа i яшчэ чыста разумеюць галоўнае,— сям'я твая, чалавеча, i сам ты, i ўсім вось-вось прыйдзецца загінуць. Ад куляў i полымя, на тваю зямлю, у тваё жыццё прынесеных захопнікам...

Я кое ж тут яшчэ можна шукаць i знаходзіць апраўданне фашистам i ix памагатым?

* * *

Намагаючыся шукаць i знаходзіць для пераймання штосьці новае, суперновае ў сваёй i сусветнай літаратуры, мы рызыкуем выглядаць наіўнымі правінцыяламі, калі не міжвольнымі плагіятарамі, дык смешнымі адкрывальнікамі амерыкаў i вынаходнікамі веласіпедаў.

Прасцей, разумней, мэтазгодней быць кожнаму самім сабою, прапускаць сваё бачанне свету праз сэрца, думаючы не пра навізну, а пра шчырасць, якая адна можа ў той ці ў іншай меры гарантаваць нашу непаўторнасць, пэўнае папаўненне агульналюдскай скарбонкі вартасцяў.

* * *

Не пішацца. Чытаць «Ulissesa» далей не хочацца. Узяўся за двухтомнік Скаварады.

З цікавасцю прачытаў «Басни харьковские», дзе мараль — «сила», як ён піша — нашмат даўжэйшая за байку; прачытаў некаторыя віршы, успамінаючы Сімяона Полацкага, не менш сумнаватага мне, перайшоў, кажучы па-сучаснаму, да «круглых сталоў»...