Янка Брыль - Дзе скарб ваш

Шкада, што гэтае жыццё вельмі старой, паважанай на ўвесь пасёлак жанчыны расказана толькі па радыё, у ранішняй перадачы «Вясковыя ростані». Стараннем мілай па голасе журналісткі, прозвішча якое не запомнілася, як i бабуліна. Аднак у радыёзапісе есць свая перавага — жывы голас, адкрытая душа добрага чалавека, што многа адпакутаваў, але галоўнае збярог, пранёс — тое, што называецца чалавечнасцю.

Усё можна забыць, назваць прыблізна, пераблытаць, нават i па-прасцяцку падешна, а памятаецца такое, народна-ўсенароднае,— як гыя кляйна i ман...

* * *

У студзені сорак сёмага года ў Лондане сабраўся першы агульны з'езд сяброў згуртавання беларусаў у Вялікабрытаніі. У галоўную ўправу быў выбраны, паміж іншымі, i спадар С. Серафімовіч.

Гэта я прачытаў у дыяспарнай кнізе «Жыццё Вінцэнта Жук-Грьшжевіча».

Летась таго Серафімовіча нечакана выкалупалі на адной з лонданскіх ускраінаў, старога ўжо, у тры эшалоны сямейнага чалавека, каб прыгадаць яму мардаванне яўрэяў у Міры i аколіцах, калi ён быў там камендантам паліцыі. Пра гэта пісалі маскоўскія газеты. A нядаўна наша карэліцкая раёнка змясціла i пераздымак здымка таго «патрыёта», i па спалохана-нягеглым твары яго можна меркаваць, што i судзіць ужо тым часам позна...

Цяпер наш Мір, перад вайной багаты, ладны гарадок, двойчы разбураны ў вайну, у сорак першым i ў сорак чадвёртым, становіцца модным з-за свайго замка, які памалу адраджаецца. Гісторыя!..

А я, калі еду ў родную вёску або вяртаюся адтуль, не магу не зірнуць туды, дзе на заходняй ускраіне мястэчка была i яшчэ стаіць бойня. Каля яе, за сцяной ад дарогі, расстрэльвалі i безыменна закопвалі, пераважна на досвітку, старых бацькоў i матак тых, каго вывозілі ў Нямеччыну «на работы», па больш-менш пэўным ці i не надта абавязковым падазрэнні ў сувязі з партызанамі. Знішчалі так «унтэрмэншаў» з меркаванняў эканамічных, як лішніх там, дзе спатрэбяцца рукі i плечы іхніх дзяцей i ўнукаў.

Я ведаў некаторых расстраляных, памятаю ix...

Я не магу не думаць пра тое, што там, за бойняй, толькі цудам не расстраляна наша старэнькая калекамаці.

Па загаду таго члена ўправы, у выкананні тых некаторых, што таксама ж недзе лічылі ці i яшчэ ўсё лічаць сябе ці нехта лічыць ix «патрыётамі», «змагарамі»...

* * *

Як яна ў нас далека, шырока, грунтоўна зайшла — русіфікацыя!.. Канцэрт па заяўках, мноства імён, назвы вёсак, раёнаў, a песні просяць перадаць больш, чым у пераважнай колькасці; рускія. Дыктары па службе з намаганнем беларушчаць i сваё, i цытуючы з пісьмаў, a вершыкі, радкоў чатыры ці трохі больш, альбомная шырпатрэбшчына або хатняе самапляценне, абавязкова даюцца па-руску.

А «адпачынак на канапе», які на добрай беларускай мове вядзе павольна-разважлівая спадарыня, складаедца, бадай, выключна з рускіх або рускамоўных песняў.

На колькі пакаленняў разлічана яно, наша беднае адраджэнне? Ды яшчэ пры нашай нацыянальнай знергіі...

* * *

«Скрыдлы», «згукі» — прыкра мне гэта, ненатуральна. Можна зразумець Максіма Багдановіча з ягоным пазнаваннем роднай мовы з кніжнай далечы. Але ж навошта гэта цягнуць ад яго, хоць i любімага, у мову сучасную, маючы проста гукі, без пераклічкі са «звуками», i такое прыгожае, лёгкае, зусім сваё, без польскіх skrzydeł — крыллі?..

* * *

«Ulissesa», калісьці падоранага мне Янам Гушчам, выдатна, пра што было ў польскай прэсе, перакладзенага Мацеем Сламчыньскім, я ўзяў сюды, у вясковую цішыню, каб, можа, адолець за гэтым, другім разам. I па той, у нейкай меры, прычыне, што прачытаў неяк у «Нашай ніве» выказванне нашага перакладчыка гэтай рэчы Максімюка наконт таго, што, маючы гэты пераклад, Беларусь можа лічыць сябе культурна спелай нацыяй. Штосьці так. Але ж i з прыхаваным падтэкстам: а хто гэты пераклад зрабіў?!

Падобнае было i з Шупавым перакладам рамана «1984», i прэтэнзія, i крыўда па тэлевізары, што не выдаюць без чаргі...

Працуюць, стараюцца здольныя, адукаваныя хлопцы, i на здароўе, абы сур'ёзна, не калумбячы залішне ў нашай беднасці,— дай Бог, каб часовай!

З васьмісот з гакам старонак «Ulissesa» адолеў сто пяцьдзесят, яшчэ ўсё недаўмяваючы: а дзе ж яна, тая незвычайная значнасць гэтага шэдэўра? Чытаецца цяжка, многа замежных слоў без заўваг, а таксама i польскае напісанне ў арыгінале англійскіх прозвішчаў, імёнаў, геаграфічных назваў, якіх такое мноства, што ажио абрыдзела блытацца ў ix.

Ды трэба ўсё-такі дачытаць, тым больш што іншага тут нічога пакуль што няма.

* * *

На душы зачаста бывае цяжкавата, асабліва начамі... У будучыню заглядваць не прыходзіцца, а жыць днём сённяшнім мы не ўмеем...