Янка Брыль - Дзе скарб ваш

...Калі прадоўжыць учарашні запіс, дык трэба сказаць, што пасля бяседаў, больш уважліва прачытаўшы адну з ix, перайшоў да пісьмаў Рыгора Савіча ягонаму вучню i другу Міхайлу Кавалінскаму і, можна сказаць, хораша зачытаўся.

...Там, дзе ў яго пра Лотаву жонку, ад калейдаскопнасці біблейскіх тэкстаў зноў успомнілася даўняе — Алеся, дачка нашага сваяка.

Якая сіла веры, гатоўнасць да незвычайнага, гераічнага! Здаровая вясковая дзеўка выйшла замуж за «брата во Христе», таксама пяцідзесятніка, i — маладая, гарачая — угаварыла мужа, што спаць будуць разам, як i трэба, але ж, «во славу нашего Господа», паўгода не пачнуць кахання. I захварэла «па-жаночаму», ледзь потым да дзяцей дайшло. Ужо ў Аргенціне, куды яны паехалі ў пачатку трыццатых гадоў ад сваёй заходнебеларускай бядоты.

...Яго біяграфія, добра напісаная Кавалінскім, адкуль захацелася выпісаць словы вандроўнага філосафа ў вучневым пераказе:

«...Остаток египетского плотолюбия, которое не могши продлить жизни телесной, при всех мудрствованиях своих нашло способ продолжить существование трупов человеческих, известных у нас под именем мумий».

Падкрэсліў я сілу прастаты, падумаўшы: якое моцы дурман патрэбен, каб праз столькі стагоддзяў прагрэсу муміі зноў пайшлі ў моду — у марксісцкія маўзалеі!..

* * *

Нехта, дый не адзін, са смакам i нястомна хваліцца сваімі баямі, a па-сапраўднаму мужны Федзя Янкоўскі ў сваёй ціхай шчырасці ганарыўся перад сябрамі перш за ўсё тым, што ў тых мясцінах, дзе ён партызаніў, камандуючы разведкай, людзі ўспамінаюць дабром i самога яго, i ягоных бравых разведчыкаў.

Так было ў чэрвені восемдзесят другога, калі мы, група пісьменнікаў, прымалі ўдзел у адкрыцці мемарыяльнага знака Сымону Рак-Міхайлоўскаму ў яго роднай Максімаўцы на Маладзечаншчыне. Людзей з наваколля сабралася многа, i нямала было сярод ix Федзевых знаёмых па днях i начах вайны. Яго сустракалі з пашанай, прыязна гутарылі з ім, i яму было вельмі прыемна, спакойна за перажытае ў народзе i з народам ліхалецце. Так ён, са сваёй натуральнай, дабрадушнай сціпласцю, i выступаў перад людзьмі i там, перад бацькоўскай хатай Сымона Аляксандравіча, i ў іншы час, у іншым месцы — перад рабочымі камбіната мастацкай керамікі ў Радашковічах, дзе таксама былі мужчыны i жанчыны, што памяталі прафесара камандзірам разведкі, дзяліліся з ім успамінамі.

Часамі мне, трэба прызнацца, нават i думалася, што добры сябар мой трошкі зачаста ганарыцца гэтым i пасля нашых сумесных сустрэчаў з людзьмі ў яго былых партызанскіх мясцінах, i ўспамінаючы сустрэчы іншыя, без мяне, i пішучы пра гэта ў сваіх «абразках»... А цяпер вось, пяты ўжо год без яго, мне так добра прыгадалася тая яго заслужаная, высакародная гордасць, тое, чым можна, трэба ганарыцца.

Тым больш што ён бачыў i іншыя паводзіны некаторых партызан, як бачыў ix i я, i да таго, як пайсці ў лес самому, i там, у атрадах, i ў «раёне», дзе мы, таксама разведчыкі, амаль штоночы, бліжэй i далей бывалі. Пішучы слова «некаторыя», такое звычнае ў славутым колішнім сацрэалізме, усміхаюся разам з вялікім знаўцам роднага слова, згадаўшы мудра i церпка народнае: «За адным сёрам — усім сорам». I за тых «некаторых» прыходзіцца слухаць або чытаць тое, чым так ахвотна казыраюць рупліўцы ачэрнівання партызанскай барацьбы, усенароднага супраціўлення фашызму.

* * *

Такая грэшная думка: Чаму гэта тыя, што ў вайну пагінулі, абавязкова ўсе лепшыя за тых, што таксама мужна ваявалі, былі цяжкапараненыя, але ім проста пашчасціла вярнуцца жывымі?

А так жа гаворыцца, пішацца: лепшыя. З пашаны. «А всё же, всё же, всё же»? Усе так. Толькі ж, можа, не трэба гэта механічна паўтараць, зачаста i нават бяздушна?..

* * *

Чырвоная нітачка залатой... проста разумнай сярэдзіны, якая ўецца, шукагочы, пульсуе паміж мноствам аднабокіх праўдаў, сцвярджаючы галоўную — пра чалавечнасць, мір, дружбу паміж народаMi, клічучы толькі туды.

* * *

Ранішняя радыёперадача «Вясковыя ростанi». Іўеўскія жанчыны гутараць з журналісткай на такой свабоднай, натуральна прыгожай роднай мове, што люба слухаць. Каб не ix справядлівыя скаргі ды недаўменне... Адна сказала:

— На раніцы прачынацца страшна... Такое настала жыццё.

* * *

У нагах бабулінай магілы — сталая ўжо, ладная бяроза, так нядаўна, здаецца, пасаджаная ўнукам, які быў тады студэнтам, а сёння ўжо i акадэмік. Ён гэта i паказаў мне яе, красуню-бярозу, каля роднай магілы.

А побач — другая магіла ў агароджы, чужая ў мностве незнаемых. I надпіс на помніку, прозвішча — упершыню такое для мяне ды ледзь не да ўсмешкі, тут непрыстойнай,— Татачка. Нейчы, вядома ж, горка аплаканы бацька.