Янка Брыль - Вячэрняе

З Адэсы гэта было прывезена.

* * *

Да пахаў маленства, дзіцячага шчасця, мілай утульнасці ў хатнім свеце сурова добрай, трошкі больш як пяцідзесяцігадовай матулі трэба дадаць і цёпленька смачны, з ціхуткім жывым патрэскваннем пах свежага, несалёнага масла ў лампадцы перад іконай. Той, што на самым покуці, той, абапал якое было яшчэ некалькі, цэлая анталогія святых легендаў, пачутых мною з-за прасніцы...

* * *

Пасля вучобы ў сямігодцы і патроху ў гімназіі, дома, у вольны час, у Мішы было яго маляванне, маё пісанне і наша агульнае — кнігі. Вечарамі даволі часта заходзіў Паганчык Іван па мянушцы Казак, што потым ажыў у «Золаку, убачаным здалёк». У Івана была скрыпка, у Мішы мандаліна. Нашы мастацкія вечары, асабліва на шарай гадзіне. Рускі вальс «Грусти», мелодыя польскай песні, туга па радзіме з выгнання — «За мгламі, за гурамі»... І паэтычны сум ужо не падлеткаў, а юнакоў, у якім таілася куды больш надзеі, чым адчаю, той сум, што светла помніцца і сёння.

Мне аднаму, бо іх ужо даўно няма.

* * *

Аднойчы мы з Мішам, малыя, ледзь не пабіліся. Толькі ледзь, бо ён спалохаўся маёй злосці, а я спалохаўся таго, што хацеў зрабіць. Першы і адзіны раз.

Пазней, падлеткамі, мы з суседнім хлопцам паганялі ў малатарні коней. Нудна гэта — кружыцца ў прывадзе цэлы дзень. Мой напарнік, вялы і тупаваты Федзя Кашавар, каб гаварыць хоць пра што, спытаўся:

— Хто з вас, Ваня, каго пабіў бы — ваш Міша цябе ці ты яго?

Дагэтуль жыва помніцца, як я зарагатаў ад недарэчнага пытання.

* * *

Да майстравання я быў заўсёды амаль «бязрукі». У школе пераплятаў сяк-так падручнікі, падлеткам рабіў нічальніцы, юнаком мог зляпаць табурэтку, веснікі — на мяжы магчымага. Добра рабіў толькі цяжкае: гной накідаў, снапы вазіў адзін, араў...

Намаляваць умеў адно: дом са студняй, плотам, комінам з дымком, сцежкай да студні і дрэвам, а то двума. Але заўсёды не хапала фантазіі намаляваць галіны ды галінкі так, каб адна на адну былі не падобныя.

Калі ж хто-небудзь іншы майстраваў ці маляваў — так добра было глядзець. Замілаваная цікавасць да нараджэння новага ў чужых руках.

І да песні, да ўсяго прыгожага быў чулы.

* * *

Міша ўжо браўся на кавалера, добра танцаваў, захапляўся дзяўчатамі. Зімой, вярнуўшыся з Палужжа, што каля Карэлічаў, дзе ён некалькі дзён гасцяваў у Ганны, нашай старэйшай, удовай сястры, памагаючы ёй, ён з радасцю адкрывальніка расказваў пра тамашнюю моладзь, пра песні іхнія, пра танцы з прыпеўкамі. Што-небудзь робячы, успамінаючы тыя полькі, ён прыпяваў:

А тады з асаблівай прыемнасцю, нібы пазвоньваючы імёнамі:

Яна гэта — Купалава народнасць!

* * *

Лета ў Палужжы, трыццаць пяты год. Увечары, пад канец вяселля, моладзь патрабуе з жаніха («кулачка!») паваротнае, выкуп за дзяўчыну, якую бяруць у іншую вёску. Ідзе торг. Камсамольцы папярэджваюць, што грошы не ім на прапой, а на справу, разумеецца, падпольную. Бравая цешча з ганка:

— Дзесяць злотых даю! Моладзь з натоўпу:

— Мала!

— Мала?! — злуецца цешча.— Дык абліжы мяла! Ды тут раптам крык:

— Паліцыя!

Усе — хто куды. І я разам з усімі.

* * *

Ашнары. Пад Ашнарамі. Была такая вёска на кругліны поля каля гасцінца, паміж нашым Загорам і Трашчычамі; так гаварылі пра тое поле, хоць вёску мала хто і са старэйшых памятаў. Тыя ашнароўцы перасяліліся, казала легенда, у нейкую Яблонаўшчыну на Случчыне.

Назвы, якія адміраюць. Далей за Ашнарамі была Кладаўшчыка, нізкі ўрадлівы луг, а яшчэ далей, да самай ракі Вушы, Пісарыўшчына, што належала князю Мірскаму. На той сенакос у дваццатых гадах хадзілі ў заработкі, капаць тарфу. Выплочваць людзям прыязджалі з Міра і ў нашу вёску. Памятаю, як Парашчын Іван, трохі нягеглы, а больш дасціпны дзяцюк, сварыўся з нейкім Князевым ужэнднікам, што хацеў яго ашукаць:

— Гэта вам, пане, заўстыдам!.. Што ні па-нашаму, ні па-польску. Таму і помніцца. Мы ў заработкі тыя не хадзілі, бо малыя з Мішам былі, а Мікалаю, шаснаццаць-семнаццаць гадоў, работы хапала і дома, аж лішне.

* * *

Баба Палуся і не падумала, відаць, ані разочку за свой век, што імя яе — ажно ад Апалоніі?

* * *

Наша набожная маці з усмешкай скардзілася на такую несправядлівасць:

— Бабы нават і ў пацерах няма!..

* * *

Старая калужская Ханьчыха на пахаванні сваёй хрэсніцы, нашай пляменніцы Волечкі, счапілася з маладым папом, які загуляўся на фэсце і доўга не прыязджаў. А ён яшчэ і смяецца: