Янка Брыль - Вячэрняе

У такім стане я цяпер, і гэта нялёгка.

* * *

Падхадзіўшыся раніцою, адзін на Дачы, сеў чытаць «Остров пингвинов». І нецікава, і думка такая недзе глыбей, што не гэтым мне ў лічаны час (гады, месяцы, дні?) трэба займацца. І санлівасць такая, што кніга ледзь не валіцца з рук, і зноў успамінаецца той сіняўскі славуты скрыпач, што ў старасці, як мне расказвалі, ужо зусім не мог іграць у вясковай «капэле», бо ад голасу скрыпкі сваёй, нават стоячы, засынаў...

* * *

Вяртаючыся з вёскі, неяк дзіўна глядзелася на свае сляды на шчодра прыбітым начным дажджом пыле, які так быў абрыдзеў за дні вар'яцкай спёкі. Ішоў, глядзеў, і ўяўлялася, як гэта я, нейкія дваццаць мінут таму назад, нёс над гэтай дарогай самога сябе, а вось спакойна сігаю насустрач свайму следу, нібы насустрач самому сабе, і думаю зверху: што гэта азначае — «пакінуць след на зямлі, у людской памяці»...

* * *

Пад вечар, кажучы па-пастушынаму, убіўся на сваім агародзе («ўбіваліся» толькі ў чужое) у салодкі гарох, і ад таго, відаць, што ўлетку саракавога года, першы раз уцякаючы з палону, сяды-тады здаралася падмацоўвацца ў нямецкім полі гарохам, шчасліва набрыўшы на яго ноччу, убачыў самога сябе тады. У тым часе, з высокім адчуваннем сябе ў цэлым свеце, у імкненні да шлі, у шчасці такога становішча — пасля ўсяго, што перажылося, а як сёння падумаўшы, перад тым, што давялося б перажыць, каб уцёкі тыя ўдаліся...

* * *

Якая падзея, якая ўрачыстасць, якое відовішча — як у наша мястэчка па гасцінцы везлі найбольшы звон, як потым уздымалі яго на званіцу, а мы, малыя школьнікі, забыўшыся пра вяртанне дахаты, і местачковыя, і з вёсак, глядзелі ды слухалі каманды таго, што кіраваў гэтым пад'ёмам. Упершыню пачутае мною слова «лябёдка!» — як каманда, што паўтаралася ўперамешку з іншымі словамі, толькі ж без мата.

Успамінаю гэта, чытаючы ў прысланым з Саратава новым часопісе «Гонецъ» (так — з цвёрдым знакам) пра рускія званы. І захацелася заглянуць у «Байдуны»,— як мы, малыя, прабіраліся на званіцу, каб не заўважыў стары званар, што корпаўся ў царкве, як мы краталі той велічэзны звон...

І каўнаскія званы загучалі ў памяці па-свойму, па-літоўску...

* * *

Мінск пасля вёскі сустрэў мяне пахаваннем Скрыгана.

У завяршэнне нашага сяброўства скажу і я, дый не апошні раз, які гэта быў светлы, таленавіты, чысты, амаль па-дзіцячы вясёлы чалавек, да апошняга часу (апавяданні ў «Беларусі») працавіты гранільшчык роднага слова.

* * *

Няма, няма ўжо з кім пасмяяцца намёкам, даўно і добра ведаючы тое самае.

Гэта — калі пра старасць коратка.

* * *

Што вяртаецца час ад часу, каб яго запісаць. Да чаго апусціла нас рэчаіснасць,— столькі гора навокал, а ты пра тое думаеш, як бы гэта самому табе і тваім найбліжэйшым важыць у ліхалецці. Самаахова і ачарсцвенне, і як надоўга яно?..

Калі ўсё звесці толькі да самога сябе, дык не назаўсёды ж самога сябе хопіць. Я адчуў гэта днямі безнадзейна цяжка...

* * *

На труне працавітай і здольнай, і маладой Тамары Чабан па-вясковаму гарэлі тры вялікія свечкі, адна ў галавах, дзве абапал грудзей са складзенымі на іх рукамі. Стоячы ў ганаровай, жалобнай варце, я адчуваў векавую, мудрую вясковасць, народнасць гэтых агеньчыкаў, што цёпла патрэскаліся, перашэптваліся паміж сабой, і ўспамінаў грамніцу ў бацькавых руках. Ён, відаць, меў нейкі час для развітання, як ён ні цяжкі быў, той час, бо ён жа, бацька, і перахрысціў нас, трох малых сыноў, хоць цераз сілу, ён жа і чуў, відаць, наш плач, з якім і адышоў?..

Што ж, паглядзім, як яно будзе. І нікому ўжо не раскажам.

* * *

Гаўрыла Іванавіч Гарэцкі ўспамінаў адну з найбольшых раскошаў жыцця — тое, як маці купала яго ў цэбры, накрывала там, каб добра выпарыўся.

Запісана гэта яго пляменніцай, нястомнай Галінай Максімаўнай, — адтуль адчуваю тую малечую радасць славутага, шматпакутнага акадэміка.

Не помніцца, ці ёсць там пра такое, што мне цяпер ярка прыгадалася. Як мая мама, ужо ў Загоры, значыцца, калі мне было пяць ці шэсць гадоў, падняўшы мяне з дужа цёплай балеі, пацалункамі высмоктвала мыла з вачэй, каб не плакаў — пястун. Зусім не брыдкае, бо шчаслівае слова.

* * *

Замучаная паліваннем дачнага агарода, забеганая па магазінах за адзін свой цэлы мінскі дзень, бабуля ўжо легла, а ўнукі сядзелі каля тэлевізара. Яна яшчэ не заснула, але прыкінулася, што спіць, калі хлопчык ціха прылёг на суседнім ложку, пагладзіў яе руку, пацалаваў тую руку і пачаў засынаць.

Якое маўчанне ў іх, асабліва ў бабулі!..

* * *