Янка Брыль - З людзьмі і сам-насам

Чакаючы весткі ад Яна, летуцелася часам, як гэта я нарэшце i дачакаюся сваіх пісьмаў, пазычу ў архівах (смешнавата неяк: пазычу — сваё) пісьмы Вацлава, храналагічна складу ix з маімі i, перш за ўсё, начытаюся ад душы, яшчэ раз перажыву наша жыццё, хоць у пэўнай прыблізнасці, як гэта бывала ўжо з пісьмамі іншых сяброў...

На самай ранняй яго кніжцы — «Soućasna sovecka literatura III ukraińska a beloruska» — найпершы аўтограф:

«Вельмі шаноўнаму Янку Брылю..., які даў мне адчуць беларускую душу... Шчыра Вацлаў Жыдліцкі. Прага, 4/4 1966 г.».

Падкрэслена мною цяпер, у горкім роздуме, хваляванні i ўдзячнасці.

Ёсць аўтографы на іншых маіх кнігах, перакладзеных ім...

Недзе ў хатнім архіве Караткевіча захоўваюцца «Прыгоды Швейка» ў арыгінале, прысланыя нам Вацлавам з адным аўтографам абодвум зараз. Бо неяк мы на сяброўскім застоллі, не змаўляючыся папярэдне, ляпнулі, што ахвотна пераклалі б любімую кнігу на нашу родную, a Вацлаў, што быў тады госцем, неўзабаве прыслаў, здаецца, нават двухтомнае раскошнае выданне тых прыгодаў.

Перабіраў я i запісы, шукаючы, што дзе пра Вашака, як мы яго называлі. Прыемна ўразіў той, з канца 1987-га, дзе пра тое, як я позна ўвечары праводзіў яго ад нас у гасцініцу, а ён у ліфце сказаў:

«Добра, кал i ёсць на свеце дом, сям'я, дзе можна быць як дома».

Перабіраў я таксама i фотаздымкі, выбраўшы з папак тыя, дзе ёсць Жыдліцкі. З назваў мясцін, запісаных на адваротах здымкаў, нават i нейкае ледзь не «хоку» складалася, для сябе, з сумнаватым інтымам успамінаў:

I неяк ці не найболей шкада, што не знойдзены, не захаваўся адзін з найранейшых здымкаў, з лета 1967-га, зроблены мною дома, пад вечар, пасля сяброўскага застолля. Вацлаваў меншы, вясёлы чэшскі жэўжык Далібор спіць на канапе, чорнавалосы на белі, з гронкай бананаў у ручцы...

* * *

Сталага веку мужчына, якога я ведаў i памятаю стрункім падлеткам, у адказ на маё пісьмо з канца верасня напіеаў мне ў палавіне снежня. Шаноўны медык Ян Жыдліцкі маё рускае прачытаў, але адказваць на той самай мове не асмеліўся. У сваім горадзе Мельнік напісаў па-чэшску, a спадарыня Бінава тое пісьмо ласкава пераклала ў сваім Брне на мову рускую, адтуль i даслаўшы.

Строга-скупыя кампутарныя радкі пачынаюцца цёпла: «Міły Janku Bryle...» А далей перакладаю з перакладу:

«Дзякую за пісьмо i прашу прабачэння, што пішу ca спазненнем. Здарылася так, што пасля татавай смерці памерла 30.10.2002 i мама, вось таму...»

Перапыняюся, каб сказаць, што маці Гонзы i Далібора — гэта першая жонка Вацлава, якую я не ведаў, пра далейшы лес якой нічога не чуў.

«...Што датычыцца татавага архіва, дык мы пасля яго смерці знайшлі толькі кнігі, частку якіх перадалі універсітэту, частку ў Славянскую бібліятэку. Ніякіх пісьмаў мы не знайшлі, бацька ў апошнія гады двойчы перасяляўся, кожны раз стараючыся сваё мінулае пакінуць за сабою, ліквідаваць. Мы знайшлі шмат фотаздымкаў, звязаных з паездкамі на Украіну i ў Беларусь, ix мы перадалі дац. Бінавай.

Гэта ўсё, што я магу Вам у сучасны момант паведаміць.

Жадаю Вам як найлепшага 200З года i шчаслівых Калядаў».

Чытаючы ўсё гэта, я міжволі прыгадаў сваю фразу з нядаўняга інтэрв'ю адной журналістцы пра злыбеды нашага часу: «Гэта, мая дарагая, не эмоцыі, гэта — боль...»

A ўсё ж я не магу зусім рэальна ўявіць ні свядомага аўтадафэ вялізнай карэспандэнцыйнай украінска-беларускай спадчыны аўтарытэтнага вучонага, ні нейкіх іншых формаў яе беззваротнага знікнення. Такую процьму пісьмаў няпроста i пагубляць усю, нават пры перамене жылля. У памяці стаяць словы з першага пісьма Галіны Бінавай: «...Ён чытаў Вашы пісьмы...»,— значыцца, яны былі i ў яго апошнія гады i месяцы. «Беларускія кнігі,— пісала мне Алена Ціхановіч,— былі складзены дзесьці ў дваццаць скрынак. На адной з раскрытых скрынак ляжаў ліст, напісаны знаёмым почыркам i прычым складзены так, што я там убачыла сваё імя. Так выпадкова маю адзін Ваш ліст, i паколькі ён адзін, то лепш Вам вярну».

Дык вось яно — толькі адно з найменш паўсотні маіх пісьмаў Вацлаву, напісанае 14.IV.1999 года, без канверта, бо пасланае ў падарунку, які ўзяў ад мяне для прафесара Жыдліцкага ягоны студэнт па імені Ян (прозвішча я не запомніў), які нешта з месяц стажыраваўся ў нашым БДУ. А ляжала пісьмо на скрынцы, складзенае так, што наверсе былі словы:

«Мая амаль зямлячка, сімпатычная Лена Ціхановіч, пісала пад Новы год, што яны, маўляў, на «Свабодзе», успамінаюць мяне i самі, i з прафесарам Жыдліцкім. Пры нагодзе перадай ёй, калі ласка, мае прывітанне».