Янка Брыль - З людзьмі і сам-насам

Адзіная навіна, што нядаўна прыйшла мне адтуль,— пахавалі панурага Яся, апошняга на ўвесь пасёлачак мужчыну. Прыбыло на яшчэ адну не вельмі старую ўдаву, не горшую за ўсіх работніцу i гультайку, пляткарку ды зводніцу, аматарку засветных тэлесерыялаў, якая i чалавеку свайму не давала патолі за п'янку, i сыну, хоць i сама, як кажуць, цягне дый не надта моршчыцца.

А рака — памяццю мне па даўняй прывычцы бачыцца— усё цячэ, плыве нястомніца, дрэвы на высокім беразе то зелянеюць моўчыкам, то, як прачнуўшыся, i пашумяць. I беражанкі ўсё шыбуюць заклапочана над люстрана-гладкай вадою, раз-поразу залятаюць, утыкаюцца ў бязлікія норкі на крутым, слаёна ды зрэдку, ад каранішчаў вісюча-касматым, адкрытым абрыве бёрага, то зноў улегцы вылятаюць адтуль то ў нізкі, то ў вышэйшы паляўнічы палёт бясконцай бацькоўскай руплівасці.

A ціха-імклівыя, светлыя, востра-доўгія чаўнакі байдарак з аголена загарэлай турысцкай або канікульнай моладдзю розных узростаў плывуць апяяна быстрай ракою, ажыўляючы, дзякуй ім, пераклікам ды смехам спрадвечную цішыню гэтых чароўных мясцін. I зноў ды зноў іншыя людзі ўдзячна здзіўляюцца, як тут прыгожа, а яшчэ ж, відаць, i шчасліва, як падумае нехта, жывуць у такой летуценнай красе...

* * *

Прыстойна выдадзены таміна «Новай зямлі» на трох мовах. Зачапіўся за польскі пераклад захопленаэнергічнага Чэслава Сэнюха, дачытаў усё тое, чаго ён мне, асабліва пад канец работы, не дасылаў на сяброўскі суд,— i трэба прыемна сказаць, што дачытаў з неаслабнай цікавасцю. Пераклад атрымаўся добры, месцамі я ўсміхаўся ад задавальнення, нібы нанова ўбачыўшы наш нацыянальны скарб. Для «очистки совести» выбарачна прачытаў некалькі раздзелаў рускага перакладу. Усё ж такі Ісакоўскі, Гарадзецкі i менш вядомы мне Сямынін, усё ж такі іхняя сяброўская павага да аўтара. Пераклад дзе «терпимый», а дзе i добры. Прыкра за рэдакцыйна-цэнзурныя купюры палітычнага характару (то рэлігійнае, то некалгасна-сялянскае), як торкая памятка былога,— год выдання 1949-ы,— больш за тысячу радкоў шкодна забранага ў рускамоўнага чытача...

* * *

Нібы ў мяне памінкі па Астаф'еве,— перачытваю, як новае чытаю «Затеей» ў кнізе «Падение листа», выдадзенай у 1988 годзе, з маімі тагачаснымі паметкамі на палях. I ў блакнот адхіляюся час ад часу.

Багата ўсяго, i не толькі для рускіх. Багацце слова як сеткай, а то i як невадам цягае з народных глыбіняў. I адбірае з гэтага ўлову лепшае ды найлепшае, як быццам легка, многа гэтаму не правучыўшыся. Колькі ж ён бачыў сваім, пасля франтавога ранения адзіным вокам, колькі сабраў i аддаў на радасць чытачу, не абцяжаранаму лішняй зайздрасцю, якая хоць i ёсць, аднак жа чыстая. I народнасць ад самага нізу, на ўсю глыбіню-шырыню. I вайны ён паспытаў удосталь, радавы сувязіст, «израненный воин», як хтосьці так у дні жалобы гістарычна напісаў.

Над Астаф'евым успамінаецца трэці часопісны кавалак Пташнікавай таленавітай «Ненапісанай аповесці», школьны экзамен па алгебры. I там аўтар ведае яе, як i трэба ведаць тое, пра што пішаш, i Астаф'еў усе свае алгебры ведае так, як быццам з гэтым раскошным веданнем i нарадзіўся. А я прымаю гэта ў абодвух з пашанай. I таежнае, i палявое, i вайсковае, i гарадское, i чым жыў салдат, i чым галодны, босы пасляваенны падлетак — усё натуральна жывое.

Думалася пра дружбу сібірскага самародка з нашым Быкавым, афіцэрам-франтавіком, i з Пышным, франтавіком-радавым, яшчэ ж i сувязістам таксама. А як ён шчыра, хораша напісаў пра слаўнага, незабыўнага Дзіму Кавалёва, па маці рускага, па бацьку беларуса!..

Успамінаю Віктара Пятровіча на тары Чарнечай, каля помніка Кабзару, стомленага i нялёгкім жыццём, i заложнаю працай дома, у сваёй Аўсянцы, i бясконцымі спрэчкамі на цеплаходзе, па вечарах, дый не насуха... Я амаль усю сваю ўвагу аддаваў тады польскаму сябру Фларыяну Няўважнаму, з якім можна было задавальняцца i сціплай чарачкай, i змястоўнай, вясёлай цвярозасцю. I сёння чую распараны познім ды шумным застоллем голас сябра літоўскага, магутнага Вітаса Пяткявічуса,— як ён счапіўся са «старэйшым братам», Астаф'евым, абараняючы роднае імкненне да дзяржаўнай незалежнасці: «А что ты так заботишься о нас, бедных литовцах? Дай нам, позволь умереть с голоду!..» Спрэчку гэтую мы чулі ўдвух з Няўважным, i Фларыян расказваў мне пазней, што Астаф'еў перад гэтым дняпроўскім рэйсам нешта нядаўна быў у Варшаве i не спадабаўся палякам сваёй «маскальскай» імперскасцю. Ca мною ў яго такога не было. Асабліва ў самотнай прахалодзе, калі нас з ім прывезлі на rapy i мы чакалі на лаўцы пад дрэвамі, пакуль знізу не падняўся даўжэзны пешы людскі паток. Нагаварыліся... А на мітынгу былі ў групе міжнародных гасцей, выступалі, i была такая спёка, што Віктара я ўспамінаю з усмешлівым перабольшаннем. Ён у мяне не проста прысеў на зялёным адкосе, у самым падножжы помніка, а нават скінуў свае ўяўныя кірзачы i парцянкі паслаў, распасцёр на халявах, каб падсохлі ад поту. Такая свабодная прастата.