Анатоль Бароўскі - Воляй абраны. Дамова на спакусу

– Якой – агульнай справе? Канкрэтна можна, спадар Канстанцін?

– Можна, паручык! Агульная наша справа, Ян, – узброенае паўстанне, барацьба за нацыянальную незалежнасць, знішчэнне прыгоннага права. А яшчэ канкрэтней пра гэта мы пагаворым пасля, калі збярэмся спецыяльна для распрацоўкі тактыкі і страгетыі працы нашага таварыства. Мы павінны весці тлумачальную працу сярод сялянаў. З гэтай мэтай пачалі пасылаць на пасады вясковых настаўнікаў і валасных пісараў навучэнцкую моладзь, і не толькі моладзь. А і іншых патрыётаў. Канспіратыўныя арганізацыі створаны паўсюдна – на Віленшчыне, Ковеншчыне, у Мінскай губерні… У нашай губерні арганізацыя будзе складвацца з дробных чыноўнікаў, прадстаўнікоў улады, служачых, найбольш чыгуначнікаў, і – памешчыкаў…

Эразм успомніў, як пазнаёміўся з Валерыем Урублеўскім. Тое было на водах у Друскеніках, калі ён падаўся туды, каб падлячыць страўнік. Пачуўшы, як той выступае сярод купкі людзей, падумаў: “Задужа энергічны і смелы”. Праз некалькі дзён, бліжэй пазнаёміўшыся з інспектарам егерскага вучылішча ў Саколках, пачуў ад яго нечаканае пытанне:

– А якім вы, як служачы будаўнічай і дарожнай камісіі, бачыце заўтрашні дзень?

Замест адказу Эразм паціснуў плячыма. Валеры засмяяўся:

– Gагаварыць на гэтую тэму не жадаеце?

– Жадаю.

– Тады прыязджайце да мяне ў Саколку! Дарагім госцем будзеце.

Заблоцкі згадзіўся, падзякаваў за запрашэнне. І наведаў Урублеўскага праз некалькі дзён.

Здзівіўся, колькі людзей было ў інспектара. Там і пазнаёміўся з піцейна-акцызным наглядальнікам Сонгіным, маладым чалавекам, гаваркім і вясёлым, ксяндзом Казлоўскім – з сівой барадой і даўгімі валасамі да плячэй, што прыехаў у госці з Царства Польскага. І пазнаёміўся там з Каліноўскім, які напачатку не спадабаўся яму: надта ж маўклівы.

Але потым, выпіўшы па кубку гарбаты, Урублеўскі прапанаваў Эразму выйсці ў сад. Там, пад высокай грушай-дзічкай стаяў Вікенцій. Ён так і назваўся пры першым знаёмстве, прозвішча свайго не называў.

– Наш госць – камісар Гарадзенскай губерні – пагаварыць з табой хоча, – падвёў Валеры Эразма да Каліноўскага.

– Пра што? – паглядзеў на абодвух Заблоцкі.

– Пра жыццё… – глуха прамовіў Каліноўскі. – Пра нашае жыццё, спадар Эразм… Што адбылося ў Варшаве вы ведаеце, напэўна?

– А хто ж не ведае? Жудасна.

– Мы ствараем арганізацыю Народнага польскага ўрада, які павінен у хуткім часе з’явіцца ў Літве. Мы з Урублеўскім прапаноўваем вам прыняць у гэтым удзел. Ксёндз Ігнацій Казлоўскі можа адразу прывесці вас да прысягі. А можна і пазней, калі я прыеду ў Гародню для стварэння тайнага таварыства.

– Не, не сёння, – адмоўна пакруціў галавой Заблоцкі. – Не гатовы яшчэ… Але я даю згоду ўвайсці ў склад ўрада. І якая ж пасада мне будзе выдзелена?

– Пасада – пакуль, часова, быць пры Урублеўскім. Ён займае высокі пост ва ўрадзе.

– Добра. Згодзен…

– Праз колькі дзён вы разам з Валерыем адправіцеся ў Вільню. Урублеўскі пазнаёміць вас з Эдмундам Вярыгай – сябрам Літоўскага правінцыйнага камітэта. Пазнаёміцеся і з інжынерам-паручыкам Янам Козелам, які таксама з’яўляецца сябрам правінцыйнага камітэта. І з іншымі людзьмі пабачыцеся.

– Пытанне можна, Канстанцін?

– Можна.

– Чаму менавіта вы абралі на такую ролю?

– Па той простай прычыне, што вы належыце да той групы людзей, што і я. Вы не належыце да класа памешчыкаў, і да ўлады не пнецеся, як нашы памешчыкі.

– Зразумеў. Далучаюся да вас і вашай дзейнасці.

– Дзякую! Мы ўскладаем на вас вялікія надзеі.

Эразм Заблоцкі адарваўся ад сваіх успамінаў, прымусіў сябе прыслухацца да слоў арганізатара рэвалюцыйнай арганізацыі.

У гэты ж час нехта пастукаў у дзверы. Гаспадар пазнаў умоўны знак, падняўся, супакойваючы прысутных кіўком галавы, пайшоў адчыняць дзверы.

Праз хвіліну да прысутных далучыўся памешчык Гофмейстар, ваяводскі Гродненскай губерні. Папрасіўшы прабачэння, сеў на вольнае месца.

Каліноўскі вачыма знайшоў Эразма Заблоцкага:

– Я вам уручаю мандат на званне памочніка Гофмейстэра. Вам даручаецца кіраванне трыма паветамі – Гродненскім, Ваўкавыскім і Слонімскім. Кіраваць імі будзеце згодна інструкцыі. Коратка пра інструкцыі. Вам неабходна тэрмінова скласці арганізацыю ва ўсіх вашых паветах, прызначыць павятовых начальнікаў. Пры іх павінна быць па пяць рэферэнтаў, можна і па тры. Рэферэнты – вайсковец, скарбнік, прадстаўнік грамады апякунства і камунікацый. Вам неабходна будзе кожны тыдзень атрымліваць рапарты ад павятовых, і ўжо сваё заключэнне дасылаць ваяводскаму камісару і – апошняе – развейваць сумненні павятовых, калі яны з’явяцца ў іх пры выконванні сваіх абавязкаў… Зразумелыя агульныя задачы, спадар Заблоцкі?