Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— Дзяньдобры!

Схамянуўся, рэзка падняў галаву, не то збянтэжана, не то сарамліва ўсміхнуўся: віталася з ім Волька Чорная, Сцяпанава дачка. Глядзі ты, не худое, нязграбнае дзяўчо-падлетак, якім было да яго суда i арышту, a ўжо стройная, вылюднелая паненка-цыганачка. Не скажаш, што красуня (не зусім спрытны яе прыплюснуты да верхняй губы нос), але i валёначкі, i кароценькі чырвоны, шчодра нацёрты цэглаю кажушок, яркая квяцістая хустка добра падкрэсліваюць зграбнасць яе постаці i ўжо не зялёную, а паспелую маладосць.

— Добры дзень,— схіліў галаву. Не смяльчак, не ўрвіцель, але іншым разам, можа, прытрымаў бы, сказаў бы які-небудзь камплімент чарняўцы, але цяпер не мог саўладаць з сабою, дык i мінуў яе не затрымаўшы. Толькі міжволі падумаў: усё ж прыгожыя i ладныя ў Янкавінах дзяўчаты, няма ніякай патрэбы жаночую красу шукаць за гарамі ды за морам. А заадно па-мужчынску пашкадаваў, пазайздросціў: пэўна ж, нехта тутэйшы альбо са спрытнюг-салдатаў агледзеў ужо i гэтую Вольку, квапіцца, дабіваецца яе ўзаемнасці i, можа, даб'ецца, будзе цешыцца дзявочаю маладосцю...

7.

У пятніцу, перад благавешчаннем, Алесь які ўжо раз за сваё жыццё зноў пакінуў родны дом.

Як ні адгаворваў, бацька i маці не толькі памаглі сабрацца ў дарогу, змусілі падсілкавацца, але i праводзілі аж за вёску. Змусіў запыніцца толькі аж за рэчкаю, за дашчаным мостам, дзе стаіць слупок з назваю вёскі i з указаннем, колькі ў ёй двароў. (Казалі, якраз перад гэтым слупом некалі стаў на калені, абняў яго рукамі п'яны Міхайла Чорны, ледзь прыпоўзшы ў познюю асеннюю слоту з дзераўнянскай карчмы, захліпаў: «Здраўствуй, радная дзеравенька!»)

Сталі ўсе разам. У ранішнім сутонні, у густым тумане, што за апошнія дні быў вельмі часта i з'еў амаль увесь снег, нарабіў вады — ужо, як i трэба, учора прыляцелі буслы, прыняслі на сваіх крыллях цяпло, новую надзею на новае вясновае абнаўленне. Алесь цёпла зірнуў на прыгорбленыя постаці бацькоў, i сэрца яго аблілося нейкаю незразумелаю гарачынёю.

— Ідзіце, тата i мама, дадому,-— папрасіў. Падбадзёрыў: — Не перажывайце. Не прападу.

— Хоць i кажуць, што цяпер свабода, але надта не лезь на ражон, сынок,— папрасіла маці.— Свабода свабодаю, a ўсякіх злыдняў сяроўна многа... Ды яшчэ там, у горадзе!

— Не нам яго, маці, вучыць,— прамовіў бацька.— Сам ужо ведаць павінен, што можна, а што няможна. Куды трэба ступіць, а дзе варта i паасцерагацца...

— Сяроўна...— баялася за гэты новы яго паход у горад маці.— Хто ў паліціку падаецца, той як па кладачцы ідзе...

— Такая яго ўжо доля маці...— уздыхнуў бацька.— Мусіць, нарадзіўся ўжо на гэта i жыве для гэтага...— Гаворачы такое, здаецца, бласлаўляў яго на новыя цяжкасці, пераканаўшыся ўжо, што ён не шукае лёгкага i сытнага жыцця.— Але, можа, маці i праўду кажа. Паасцерагайся, Алесь, лішне не вытыркайся. Цяпер многа гавэнды пра рай на зямлі, але пакуль што на ёй — пекла... Дык злажыць гарачую галаву легка...

— Я ж не на смерць іду, тата i мама,— пажартаваў.— Як i ўсё, жыць хачу.

— Дык i мы пра гэта ж кажам з маці,— падхапіў яго думку бацька.— Дабівайцеся свайго, але шануйся. Знайдзі якую добрую работу, потым, можа, жаніся i жыві, як жывуць добрыя людзі...

— Мы вот пагаварылі з бацькам i рашылі,— загаварыла пра патаемнае маці,— Гіполь, калі вернецца з Амэрыкі, няхай адразу ставіць сабе хату з нашага лесу, Кастуся будзе з намі, а Янку трэба добра пасватаць i аддзяліць... Здаецца, перагарэў ужо да Зосі. Ды як не перагарэць? Тая сям'ю мае, другім дзіцем ходзіць... Праўда, ён пра Анельку нават слухаць не хоча, дык, можа, на вялікдзень у Пруды звозім у сваты...

— Вяселле можна i ўвосень зрабіць,— дадаў да жончыных слоў бацька. Тое, пра што напраўду думалі-перадумалі ўжо.— Калі на свеце ўсё абляжацца, калі новы хлеб будзе.

— Ды глядзіце ўжо самі...— сказаў ён, разумеючы, што бацькі разважаюць, на першы погляд, вельмі ж цвяроза, нават жорстка, але на самай справе па-гаспадарску.

— Пішы нам, сыночак,— папрасіла маці.— Каб мы ведалі, што там у цябе...

Пасля, ужо на паваротцы на дзераўнянскую дарогу, яна, перажагнаўшы яго, заплакала. Можа, i баючыся яго новай дарогі, новай долі. Бацька быў нібы спакайнейшы, яго мужчынскае, не такое чуллівае, як у жонкі, сэрца ўжо, мусіць, як зноў падумаў Алесь, змірылася, што яму, сыну, наканаваны новыя выпрабаванні.

Адышоўшыся, Алесь азірнуўся: здалося, у сутонні ўсё яшчэ цямнеліся дзве кропкі. Ён з хвіліну пастаяў, адчуваючы, як журботна сціскаецца сэрца, а пасля рашуча закрочыў далей, бо наперадзе быў доўгі шлях.