Генрых Далідовіч - Свой дом

— Гутэн таг, гэр Дзюрэр,— стаў у парозе Янка, зняў шапку.

Дзюрэр, не запрашаючы садзіцца, моршчачыся ад дыму, моўчкі кінуў яму складзеную татарыну. Янка, падышоўшы да стала, узяў, разгарнуў: на звычайным лістку быў дзіўны герб, які дагэтуль не трапляўся яму на вочы, а ўсё напісанае было на беларускай мове — такая цыдула прыйшла ў воласць упершыню.

— Азнаёмцеся,— сказаў яму днявальны.

Янка пачаў чытаць:

«Шаноўныя землякі, спадары!

25 сакавіка гэтага года пасланцы беларускіх партый на з'ездзе ў Мінску абвясцілі Беларускую Народную Рэспубліку, сфарміравалі ўрад.

Ваша воласць знаходзіцца ў абшарах Рэспублікі і яе ўрада. Просім Вас кантактаваць з нямецкім камандаваннем, з павятовай радай і выбраць сваю валасную раду, яе старшыню, які будзе ў вас ад імя беларускага ўрада. Заадно пачынайце, на першы погляд, з самага малога, а на справе вельмі важкага: адчыняйце беларускія школы, хаты-чытальні.

Газеты, літаратуру, новыя інструкцыі дашлём пазней.

Старшыня Ашмянскай павятовай рады».

Да ўчарашняга дня Янка нічога не чуў пра тое, што робіцца ў тым жа Мінску, але ўчора даведаўся ад Алеся пра мінскія падзеі, пра БНР. Сказаць шчыра, ён не знаў: добра ўсё гэта ці не, бо, як і бацька, не любіў палітыкі, асцерагаўся яе, намагаючыся быць далей ад таго, дзе ёю пахне. А гэты ліст — палітыка ўжо. Варта было б паказаць яго Алесю, параіцца, але не трэба яго сюды ўблытваць. Хапае яму і там, у Мінску, клопатаў.

— Ну, што скажаш? — запытаў Дзюрэр.

Янка паціснуў плячыма.

— Германская вызвольная армія,— важна адкінуўся ў крэсле і звысоку пачаў прамаўляць Дзюрэр,— спачувае расійскім народам, не замінае ім утварыць сваё самакіраванне. Калі ласка,— развёў рукі,— фарміруйце свой валасны орган, адкрывайце сваю школу. Як перадаюць мне з павета, нямецкія ўлады гатовыя нават выдаць вам пашпарты, пісаныя па-нямецку і па-беларуску.

Янка стаяў, слухаў і не ведаў, што казаць. Гэты новы, чыста палітычны, клопат быў вельмі неспадзяваны, небяспечны.

— Чаму не рады, не дзякуеш? — накінуўся Дзюрэр.— Вы ж, абарыгены, займелі пры нас сваю краіну, свой урад!

— Я, гэр капітан, нічога не разбіраюся ў паліты-

цы,— рашыў прыкінуцца дурнем Янка.— Я зусім малой граматы.

— Ну-ну! — паківаў пальцам Дзюрэр.— Ты — не дурань! Быў у арміі, фельдфебель.

— Але не палітыкаваў. Мне загадвалі — я загадваў...

— Колькі класаў скончыў?

— Толькі дзве зімы вучыўся.

— Як — дзве зімы?

— Тут, пан капітан, такая сістэма,— растлумачыў яму днявальны.— Вучацца толькі зімою, а ў астатні час працуюць на гаспадарцы...

— Чорт вас разбярэ,— паціснуў плячыма Дзюрэр, пазіраючы на Янку.— Ці вы сапраўды ёлупні, ці хітрушчыя, абачлівыя, як і ўсе вясковыя!

— Малаадукаваныя мы...— мямліў сваё Янка.

— Ну, а хто тут у вас як след пісьменны, разбіраецца ў палітыцы?

— Ды Дзежка,— падаткнуў Янка былога валаснога пісара, якога і цяпер, хоць той перад немцамі вярнуўся з фронту паранены, не любілі ў вёсцы. Няхай той праныра пакруціцца перад гэтым Дзюрэрам і сваімі людзьмі, хай на яго будзе іхні гнеў, а калі што якое, няхай яму дастанецца па парку.

— Пакліч яго сюды.

— Добра,— прамовіў Янка і куляю вылецеў з воласці.

Дзяжко, калі пачуў, што яго клічуць, збялеў, але паслухаў, хутка прыпёр да нямецкага начальніка.

— Ты — хто? — нават не павітаўшыся, грозна атакаваў яго Дзюрэр.

Дзяжко — лічы лысы, камлюкаваты, у світцы і вайсковым галіфэ — недаўменна залыпаў вачыма. Баязлівы з начальствам, перад немцамі — удвая.

— Беларус?

— Не,— той мігам закруціў галавою.

— Рускі?

— Не.

— Паляк?

— Не.

— А хто ж ты?

— Тутэйшы.

— Але нідзе няма такой нацыі: тутэйшыя. Калі ты, нават пісьменны, асёл, не ведаеш, хто ты, дык я табе скажу: ты — беларус. Ясна?

Дзяжко замармытаў штосьці неразборлівае.

— Добра гаворыш і пішаш па-беларуску?

— Калі трэба, дык добра.

— Вось цяпер — трэба. Ясна?

— Ясна,— выцягнуўся ў струнку Дзяжко.

— Па вачах бачу: малайчына! — ухмыльнуўся Дзюрэр. Дзяжко замёр і ўжо аддана, як кажуць, еў вачыма начальства.

— Вазьмі, пачытай,— Дзюрэр паказаў рукою на паперняў, якую нядаўна чытаў Янка. А калі той прабег вачыма па ёй, загадаў: — Раз ты тут самы адукаваны, найлепш цяміш у палітыцы, то будзеш рабіць усё, што тут напісана. І, галоўнае, павінен кантактаваць з намі, памагаць ва ўсім. Думаю, ваш вясковы люд згодзіцца, каб якраз ты ўзначаліў воласць. Гэты таўкач,— кіўнуў на Янку,— малапісьменны, не кеміць у палітыцы... Ясна?