Генрых Далідовіч - Жар кахання [Апавяданні пра жанчын]

Абжыўшыся, стаўшы гаспадыняй дома i гаспадаркі (Аграфена перад смерцю адпісала ўсё нам), я асцерагалася ехаць у незнаемую для мяне Беларусь, хацела застацца тут. Ды хіба я магла ўтрымаць птаха, які імкнуўся звіць гняздо ў родным кутку? Неўзабаве ён паехаў у Мінск, атрымаў грашовую кампенсацыю ў Літфондзе Саюза пісьменнікаў, апытаў работу i кватэру, наведаў сваіх i Клавіных родных, пастаяў i паплакаў каля Клавінай магілы (з таго часу ён моўчкі, не могучы стрымаць слёз, плакаў ужо часта — нават ад узрушлівага верша, апавядання альбо эпізода ў кіно), а па дарозе да нас, у Маскве, сустрэўся са сваім i Ісціным сынам.

Ен прызнаўся мне пра тую сустрэчу, але доўга ўсяго не расказваў. Сын (пад чужым прозвішчам, канечне) вучыўся ўжо ў Маскоўскім універсітэце, не па бацьку, быў невысокага росту, тонкі, нервовы. «Я, павер, — расказваў мне пазней Алесь, — толькі зірнуў у яго вочы, i ў ix, мігатлівых ды сумных, адразу ўбачыў з болем яго цяжкі лёс».

«Бабушка перед смертью сказала мне, кто моя мать и кто мой отец, — зашаптаў сын бацьку, калі выйшлі з універсітэта на двор. — Она винила во всем тебя за твой белорусский национализм. Я тебя прошу: простили тебя, вернули из ссылки — хорошо, живи, честным трудом докажи, что ты наш, советский, человек. Но от меня отойди. Я хочу быть физиком-ядерщиком, а твоя биография сломает мою биографию...»

Адным словам, той i тады ўзяў, i пазней браў грошы, але прозвішча не мяняў, лістоў бацьку не пісаў i ў Мінску не заяўляўся, не ведаў i не ведае, што пасля той маскоўскай сустрэчы бацька ледзь дабраўся да гасцініцы, a ўночы ў яго быў сардэчны прыступ...

Калі Алесь вярнуўся, мы сабралі такі-сякі скарб (самае дарагое з яго былі нашы сыны), прадалі дом, гаспадарку i паехалі ў Мінск, што стаў ужо для мяне дарагім i родным. Некалькі гадоў было нялёгка, нават цяжэй, чым там, на Далёкім Усходзе: жылі спачатку ў чужых людзей, а пасля — у паўтарачцы (Алесь узяў у нашу сям'ю Клавінага сына, памог яму паступіць у тэхналагічны інстытут; той, як вы ведаеце, добры хлопец, называў Алеся татам), абыходзіліся Алесевымі зарплатай і невялікімі ганарарамі (я насіла нашу дачушку). Пасля, год за годам, пакрыху сталі на ногі: займелі трохпакаёвую кватэру, пабудавалі невялікі дачны домік на Лысай гары, купілі паезджаны «масквічок», нават разы два пагрэліся на паўднёвых курортах.

Што да мяне, дык мае мары i надзеі спраўдзіліся, я, жонка i маці траіх дзяцей, была радая i нават шчаслівая, для мяне самы вялікі клопат быў усіх накарміць, прыбраць у хаце. Што да Алеся, ён часта засмучаўся. Да слова, хочуць даць яму ордэн ці медаль, пададуць паперы, але адусюль адбой.

«Кляймо з нас усё ж не змылі, — хітаў ён галавою. — Нехта недзе асобна трымае папкі з нашымі справамі i час ад часу зазірае ў ix...»

Ці вось, скажам, сустрэнем суддзю, які судзіў яго ў трыццатыя гады, дык Алесь, звычайна пачцівы, не вытрывае: «Жывы, як бачыш. Дзякуй Богу, паэт, бацька, дзед!» — «Пачакай, — не бянтэжыцца той, — скажа партыя — яшчэ раз судзіць буду. I цяпер ужо — да расстрэлу». — «Не, душагуб, ужо мінуўся ваш час. Хутка будзем судзіць вас мы, ахвяры!» — «Судзіце-судзіце, — у таго ядавітая ўхмылка, — а тым часам не вам, а нам пенсію павысілі! Не вы, а мы ходзім у спецмагазіны i ездзім у спецсанаторыі, у партыі ў актыве!»

I з гэтым скарыўся Алесь: так было ўжо ўсталявана. Праўда, было толькі адно, што адразу ж выбівала яго з раўнавагі, i ён не мог тады саўладаць з сабою: яго i Ісцін сын. Той стаў фізікам-ядзершчыкам, меў добрыя грошы, ажаніўся, займеў дачку, а пасля нечакана запіў, разбурыў сям'ю, страціў вакансію ў закрытым інстытуце i пакаціўся ўніз. Калі даваў якія весткі пра сябе, дык кароткія i адны тыя ж: «Нуждаюсь. Пришлите денег». Якраз вось так — «пришлите», ні табе «бацька», ні «тата», ні яшчэ як-небудзь, толькі безыменна.

Калі яго дачцэ ад першай жонкі (яшчэ ў яго два сыны з іншымі жанчынамі) споўнілася васемнаццаць гадоў, ён сказаў ёй: «Всё, алименты я тебе уплатил, больше ко мне не обращайся. Если хочешь деньжат, езжай в Минск, там живет мой отец, а твой дед. Он из репрессированных, полон ненависти к советской власти, но деньги тебе должен дать».

Уражаная, што ў яе бацькі, выходзіць, ёсць бацька, а ў яе — дзед, дзяўчына прыехала ў Мінск, каб хоць зірнуць на дзеда-нелюдзя ды паспрабаваць яго перайначыць. Калі пасядзела ўсяго некалькі хвілін за сталом з намі, была зачараваная Алесевай абаяльнасцю i яго цёплым, радасным успамінам пра яе бабулю Істу. Слухала i, хоць не пачула пра свайго бацьку ні аднаго кепскага слова, ужо стала хітала галавой: «Как мог уродиться таким подлецом мой отец!» Мы супакойвалі яе як маглі, a калі яна ад'язджала, праводзілі яе, далі тысячу рублёў (на той час немалыя грошы), запрасілі прыязджаць яшчэ, як дадому.