Вінцэсь Мудроў - Ператвораныя ў попел

“Апошні нумар сёньня аддаць не змагу”, — паведаміў я, калі мы выйшлі з інтэрнату. “Хлопец, які яго чытае, зьехаў і вернецца праз пару дзён”. Такая навіна засмуціла спадарожніка. “Што ж вы... кажаце, што нікому альманахі не давалі, а тут гойсаем па горадзе й ня можам знайсьці, — дакорліва выдыхнуў спадарожнік і дадаў: — як толькі знойдзеце альманах — адразу ж прывозьце ў паліклініку”. І яшчэ папярэдзіў, каб я нікому пра выклік у “органы” не балбатаў.

Наступнага дня выкладчык мэталазнаўства жартам заўважыў: “Што, Мудроў, учора зноў прагуляў... Сядзеў, відаць, на піве?” “Ды не, яго ў КГБ цягалі”, — гукнуў у адказ адзін з маіх аднакурсьнікаў і выкладчык, пасур'ёзьнеўшы, перапытаў: “Сапраўды?” Пасьля гэтага з мэталазнаўствам у мяне не было праблемаў.

Душы тых, каму ў далёкія сямідзясятыя гады давялося хадзіць на “прафіляктычныя гутаркі”, зьведалі цэлы комплекс перажываньняў. КГБ баяліся як агню, і боязь гэтая была генэтычна абумоўленая. Савецкія спэцслужбы фізычна зьнішчылі мільёны людзей, мільёнам скалечылі лёсы, зрабілі рашучы ўнёсак у справу зьнішчэньня беларусаў як нацыі, і жывёльны страх перад яжоўска-берыеўскай “канторай” літаральна ўеўся ў сьвядомасьць наступных пакаленьняў. Я не магу сказаць, што быў апанаваны жывёльным страхам, але душа — рэч зразумелая — млела. Патрапіўшы ў дваццацігадовым веку “на гачак” КГБ, я пастаянна адчуваў увагу да сваёй асобы, і блізкія сябры, а то й проста знаёмцы раз-пораз казалі, сьцішыўшы голас, адну і тую ж фразу: “Прыкусі язык, табою цікавяцца...” Калі-нікалі цікавасьць тая была проста дэманстрацыйнай. Варта было зьявіцца на Скарынінскім сьвяце ў Полацку, якое штогоду ладзілася ў апошнія жнівеньскія дні, як да сьпіны “прыліпалі” камсамольскага выгляду маладзёны. Яны хадзілі сьледам цягам усяго сьвята, а аднойчы нават суправаджалі нас з жонкай да самай хаты: ехалі паволі ў “Жыгулях”, наставіўшы ў вокны задаволеныя пысы…

Такім чынам, альманахі былі рэквізаваныя, адпаведныя тлумачэньні напісаныя, і я спадзяваўся, што на мяне забудуцца. Аднак не... За колькі дзён патэлефанаваў “таварыш з паліклінікі” і нагадаў пра даўжок. Давялося перагарнуць раз астатні “Блакітны ліхтар” №15 і выпраўляцца ў паліклініку, дзе мяне чакала чарговая прафіляктычная гутарка.

Гэтым разам чэкіст пачаў “прафіляктыку” з аналізу нашай творчасьці.

“Гэта вы напісалі: “Я цягнуся у кастрычніцкае раньне/ Дзе ты, мой вясёлы, цёплы май?/ А навокал толькі ветру скавытаньне/ І дарогі бруднай шчэ ня бачны край”?

Я моўчкі кіўнуў галавой.

“Ёсьць тэкст і падтэкст, і параўноўваць вялікі Кастрычнік з бруднай дарогай мы вам не дазволім”.

Я паспрабаваў быў апраўдвацца, але суразмоўца перагарнуў старонкі альманаха і працытаваў рыбікаўскі верш: “Нехта нечым ноты грае/ Ўсё крычыць бясконца./ Як раней мужык наш мае/ Ўсё у плямах сонца”. Прачытаўшы гэта, баец нябачнага фронту наставіў на мяне дапытлівыя вочы й з робленай пакутаю ўздыхнуў. Потым ён доўга цытаваў “чарнільную лірыку” Валер'я Шлыкава й гэтак жа доўга разважаў аб шкодзе, якую чыніць падобная лірыка справе выхаваньня маладога пакаленьня. Нарэшце, быў працытаваны ўрывак з артыкулу пра Ўладзімера Караткевіча — гэты пісьменьнік быў, поруч з Альбэрам Камю, маім тадышнім кумірам — і голас суразмоўцы набыў лагодны тэмбр. Гэбіст адкінуўся ў крэсьле й паведаміў, што асабіста ведае Ўладзімера Сымонавіча і, як бывае ў Менску, часьцяком завітвае да яго ў госьці. Я напачатку ня даў таму веры, а потым падумаў, што й сапраўды — такіх “сяброў у пагонах” вакол Караткевіча мусіла круціцца цэлая рота. “Сябар Караткевіча” стаў распавядаць пра свае сустрэчы зь пісьменьнікам, але тут у габінэт увайшоў мурлаты тыпус у шэрым пінжаку — відаць, начальнік, — і суразмоўнік прыхапіўся на ногі. Мурло задало мне толькі адно пытаньне: “Бацькі ведаюць, што табою займаюцца «органы»?” Я страсянуў чупрынаю, а праз пару дзён, вярнуўшыся з заняткаў, натыкнуўся ў калідоры на заплаканую маці. Маці плакала беспатольна, надрыўна і скрозь усхліпы прарываліся здушаныя словы: “Думала — вывучыцца... чалавекам стане... а ён... палез у палітыку...” Плакаць было з чаго: надоечы маці паведамілі, што ейны сын арганізаваў антысавецкую групу, якая была выкрыта органамі дзяржбясьпекі. Я адразу зразумеў, хто ініцыяваў такое “паведамленьне”, і ў душы пракляў мурлатага “арганіста”. Гэтая гульня на нэрвах здароўя маці не дадала. Яна была жанчынай уражлівай, а таму страшэнна перажывала з прычыны маёй “палітыкі”, а ў 1980 годзе памерла ад ішэмічнай хваробы сэрца, маючы ўсяго 52 гады.