Вінцэсь Мудроў - Ператвораныя ў попел

Калі я выходзіў з залі, хтосьці з аднакурсьнікаў у жартаўлівым запале крыкнуў: “Мудроў, закладзем...” Галава мая ўехала ў плечы, і я прысьпешыў хаду, з глыбокім перакананьнем, што словы гэтыя спраўдзяцца. Гэбісты відавочна і арганізавалі чытаньне “рэфэрату”, каб высьветліць, наколькі “патрыятычныя” студэнты Наваполацкага політэхнічнага інстытуту. Ну а праз пару тыдняў, пад час лекцыі, аўдыторныя дзьверы расчыніліся і ў дзьвярной пройме нарадзіўся ўсхваляваны голас: “Мудроў, Песін, Марчанка, Мышалоў... На выхад!”. “Нарэшце!” — мільганула ў галаве, і ад тае думкі балюча сьціснула скроні. Мы выйшлі ўчацьвярох у калідор, дзе нас чакаў нейкі мітусьлівы таварыш. Таварыш зладзеявата азірнуўся, тузануў голеным падбародзьдзем: “Хадзем за мной!”

Ля інстытуцкага ганку стаяла бліскучая чорная “Волга”. Мы ўбіліся ў прапахлае бэнзынам нутро, і легкавік адразу ж пайшоў на разварот, уціснуўшы нашыя сьпіны ў прыслон мяккага сядзеньня. Я насьцярожана зірнуў на карак гаспадара легкавушкі і гаспадар, крутнуўшы галавою, выцягнуў з кішэні чырвоную кніжачку: “Я з Камітэту дзяржаўнай бясьпекі. Маю да вас размову”.

Як на добры лад, дык у камітэт мусілі цягнуць мяне ды Валеру — выдаўцоў альманаху. Тут жа везьлі цэлую кампанію, прычым легкавік ехаў у дзіўным кірунку — у бок прамысловай зоны. Усё гэта непакоіла, думкі блыталіся ў галаве, і я прагнуў толькі аднаго: зьнікнуць, ператварыцца ў нішто, ці, на благі канец, у восеньскую муху, што білася ў шыбу перад маім носам. “Волга” між тым пад’ехала да ганку паліклінікі нафтаперапрацоўчага заводу, віскнула гамульцамі й спынілася. Чэкіст спружна ўзьбег па ўсходах, мы гужам, на ватных нагах, пабеглі сьледам, узьняліся на трэці паверх, прабегліся па калідоры і неўзабаве апынуліся ў разьлеглым “працэдурным” пакоі. “Чакайце!” — гукнуў баец нябачнага фронту і зьнік за дзьвярыма. Чакаць давялося доўга. Мы, вядома ж, пачалі абмяркоўваць сытуацыю, сталі выпрацоўваць лінію паводзінаў, але, убачыўшы на століку аднаканальны “Сож” бяз ручкі настройкі, разам аціхлі, дзьверы, за якімі схаваўся чэкіст, ціха рыпнулі, і нас — па адным — сталі выклікаць “на размову”.

Сябры вярталіся празь лічаныя хвіліны, з прасьвятлелымі тварамі, была спадзеўка, што я таксама хутка “адстраляюся”, але, калі зайшоў у габінэт, зразумеў: сябрукі ў гэтай п’есе толькі статысты, а галоўная роля належыць мне.

“Прозьвішча, імя, імя па-бацьку... Дзе нарадзіўся? хто бацькі? якую школу скончыў? хто падбіў да арганізацыі суполкі? хто, апроч Шлыкава, браў удзел у выданьні альманаху? колькі нумароў выйшла? чаму назвалі сваё выданьне “Блакітны ліхтар”? каго ведаеце зь беларускіх пісьменьнікаў? ці часта бываеце ў Менску? ці даводзілася чытаць падрыўную літаратуру? каму давалі альманах? зь якой нагоды цікавіцеся Альбаніяй?..” Я блытана адказваў на гэтыя ды іншыя пытаньні, адчуваючы, што баец нябачнага фронту задае іх дзеля праформы. На стале ў байца ляжала тэчка і ў яе нутры, відавочна, былі пазначаныя і маё прозьвішча, і імя, і шмат чаго іншага.

Адказваў на пытаньні больш гадзіны і, урэшце рэшт, чэкіст запытаўся: “Паэтэсу Ларысу Геніюш ведаеце?” “Ведаю, але асабіста зь ёю не сустракаўся”. “А ведаеце, што яна сядзела за нацыяналізм?” Давялося баднуць галавой, уздыхнуць і ўтаропіцца на аркуш паперы, які ўзьнік перад вачыма. “Напішэце пра ўсё, аб чым мы тут з вамі гаманілі”, — загадаў суразмоўнік і выйшаў з габінэту.

Пісаў я доўга, потым перапісваў — гэбісту штосьці там не спадабалася — нарэшце мая пісаніна была пакладзена ў тэчку, гаспадар габінэту падняўся з-за стала і задаў апошняе пытаньне: “Дзе альманахі?”

Неўзабаве службовая “Волга” везла мяне ў адваротным кірунку. Тулячыся на заднім сядзеньні, я ліхаманкава згадваў: каму аддаў апошні нумар? Восем нумароў ляжалі ў маім пісьмовым стале, чытыры ўзяў Рыбікаў, два хадзілі па руках у студэнцкім інтэрнаце, а дзе хадзіў яшчэ адзін нумар, я ня мог даўмецца. Напачатку заехалі да мяне, на Маладзёвую, 95. Пакуль поркаўся ў стальніцы, баец нябачнага фронту ўважліва сачыў за мной — баяўся, відаць, што я зьнішчу які “кампрамат”. Потым паехалі на кватэру да Рыбікава. Сустрэла нас Толікава маці. “Вось, — кажу, — таварыш з рэдакцыі. Хоча пачытаць нашыя творы”. “А іх жа нельга чытаць чужым людзям”, — з імпэтам выдала жанчына. “Гэта свой”, — няшчыра прамармытаў я, адчуўшы на сваёй шыі гарачы подых чэкіста.

У студэнцкім інтэрнаце баец нябачнага фронту тыцнуў камэндантцы пасьведчаньне, тая, спатыкаючыся, пабегла па лесьвіцы, паадчыняла патрэбныя дзьверы, і яшчэ два нумары “Блакітнага ліхтара” зьніклі ў чорнай тэчцы.