Адам Мальдзіс - Астравеччына, край дарагі…

— За што ёй — у чысцец, нават калі б той дзе і быў? Што ён там награшыў? Не мацюкнуўся нігды, чалавека не скрыўдзіў, па совесці жыў. Толькі калі кілішак выпіў да песню запеў. Але які ж гэта грэх?

— Помню, казаў ён: «Толькі пачнеш нешта разумець у жыцці, як паміраць пара».

— Але, нам бы так лёгка памерці; як сказана, усе мы з праху паўсталі і ў прах абернемся. Чалавек усё перажыве, толькі смерці не перажыве.

— Не ў прах, а ў зямлю. Тут ружніца ёсць. Усё з зямлі вырастае.

— Людзі! Здаецца, дожджык пачаў крапіць! Павінна ўсё зазелянець.

— Покі чалавек чалавекам, ён усё заўтрашнім днём жыве, на лепшае надзеецца. Не ўчарашнім, а заўтрашнім.

— Пара збірацца! Заўтра ж рана на работу. Выходзячы з хаты, я аслупянеў. На зацэментаваным ганку стаяла трохгадовае дзяўчо ў сукенцы ў буйныя чырвоныя гарохі, нашытай навыраст (сялянская звычка шыць навыраст засталася), і засяроджана разгортвала цукерку. На мяне здзіўлена глянулі прыжмураныя, не па-дзіцячаму сур’ёзныя вочы дзядзькі Тамаша. Тыя ж абрысы твару, рэзка выдзеленыя шчокі. Можа, праўнучка?

— Чыя ты?

— Градзянка.

Градзянка? Гэта, здаецца, сястра дзядзькі Тамаша замужам за Градзём… Значыць, не праўнучка. Значыць, адбіліся гены нейкага агульнага, больш далёкага продка…

Вялікая, пабудаваная ганкам да вуліцы хата Вянгроўскіх стаяла адзінока і сіратліва. Хіба Іосіф сюды прыедзе летам адпачыць. Апусцела адно гняздо. Але замест яго ў розных кутках краіны і нават за яе межамі ўзнікла многа іншых. Парушылася спрадвечная прыкаванасць, «прыпісанасць» да зямлі: з шасці дзяцей дзядзькі Тамаша з ёй звязаны толькі трое. Ды і звязаны па-іншаму: уся гэта зямля іх і яны «прыпісаны» ўжо да ўсёй зямлі. А ўнукі… Дынастыя хлебаробаў становіцца дынастыяй хлебаробаў і рабочых. Жыватворчы час уварваўся ў хату Вянгроўскіх, разбурыў колішнюю патрыярхальную замкнутасць, адкрыў новыя далягляды, устанавіў новыя сувязі. Жыццё сям’і Вянгроўскіх, неаддзельнае цяпер ад жыцця ўсёй краіны, пайшло па новаму, вышэйшаму кругу.

Як ні старайся ўхапіць рысы хуткаплыннага часу, усё роўна пакажаш не сённяшні, а толькі ўчарашні дзень. Здаецца, паставіўшы кропку, прымусіў імгненне спыніцца, а яно ўжо змянілася зусім іншым імгненнем, бо час паскорана бяжыць далей. Не агледзішся, як тое, чаго ты толькі што быў сведкам, становіцца гісторыяй.

З таго лета і ранняй восені 1974 года прайшло каля трох год. За гэты час працавітыя рукі жыхароў Астравеччыны ўпісалі яшчэ многа старонак у летапіс народнага быцця.

Юбілей Астраўца доўга адкладваўся. Новая хваля дажджоў зацягнула ўборку, цэлыя бульбяныя палі аказаліся пад вадой, таму было не да ўрачыстасцей. Урэшце рашылі юбілей сціпла прыўрочыць да Кастрычніцкіх свят. На ўрачыстым сходзе з дакладам выступіў Д. К. Арцыменя. «Мэр» Астраўца В. А. Філатаў абвясціў аб прысваенні Максіму Логвінавічу Язычэнку, Браніславу Антонавічу Жуку і Вікенцію Іосіфавічу Падалісу ганаровых званняў заслужаных грамадзян Астраўца. Перавязаныя пунсовымі стужкамі, з сімвалічнымі ключамі ў руках, яны запялі месца ў прэзідыуме, расчулена дзякавалі. У фае дзейнічала выстаўка прамысловай і сельскагаспадарчай прадукцыі, вырабаў народных умельцаў. А ў вялікім канцэрце зводны хор выканаў песні «Ой, зайграйце, музыкі» і «Астравецкі вальс», музыку якіх напісаў М. Ялоўскі, словы ж — райкомаўскі работнік Р. Карачун. Пятрусь Броўка, які раней балаціраваўся тут у Вярхоўны Савет СССР, прыслаў астраўчанам сардэчныя віншаванні. А Уладзімір Караткевіч выказаў свае пачуцці ў вершы, які пачынаецца словамі:

9 мая 1975 года ў Астраўцы, у маладым парку, што па дарозе на Малі, ветэраны вайны ўрачыста адкрылі помнік воінам і партызанам — ці не апошнюю работу вядомага скульптара Яраміра Печкіна. На курганчыку паўсталі фігуры двух воінаў: адзін знясілена падае, падкошаны ў баі, а другі, пераймаючы эстафету, горда ўзнімае ўверх зброю-сцяг. І было нешта непаўторнае ў спалучэнні яркіх колераў: чырвань сцягоў, крывава-барвовы адліў скульптурнай кампазіцыі, бель і жаўцізна першых веснавых кветак, празрыстая зелень бярозак, а над усім гэтым — бяздонны блакіт неба. Тысячы астраўчан, госці з Літвы і Украіны журботна ўскладалі вянкі, глядзелі тэатралізаванае шэсце пра баявыя старонкі гісторыі. Такой урачыстасці і такога шэсця Астравец яшчэ не бачыў.