Адам Мальдзіс - Астравеччына, край дарагі…

Нарыс

Падрыхтаванае на падставе: Адам Мальдзіс, Астравеччына, край дарагі…: Нарыс — Мінск: Мастацкая літаратура, 1977. — 208 с.

© Камунікат.org, 2012

Трэба дома бываць часцей,

Трэба дома бываць не госцем,

Каб душою не ачарствець,

Каб не страціць святое штосьці.

Дык дзе ж усё-такі тая Астравеччына? Шлях ад Мінска да Гудагая. Як тры Сінгапуры або дзесяць Ліхтэнштэйнаў. Беларуская Швейцарыя. Так пачыналася Астравеччына. Што прывозіш і вывозіш, мая зямля?

На пачатку сухой і халоднай вясны 1974 года ў калідоры Саюза пісьменнікаў БССР не сказаць, каб ад вялікай зацікаўленасці, а хутчэй так, ад няма чаго рабіць у зацяжным перапынку, адзін празаік задаў мне пытанне:

— То куды сёлета збіраемся адпачываць? На якія-такія воды?

— Відаць, паеду ў свой Астравец. Сёлета яму спаўняецца роўна пяцьсот. Ды і, як пісаў паэт, трэба дома бываць часцей…

— То не ведзялэм, жэ пан сен уродзіл в Польсцэ, — перабіў мяне субяседнік.

— Чаму ў Польшчы?

— Чаму-чаму. Ды таму, што адзіны вядомы мне Астравец — гэта Островец Свентокшыскі. У самай карэннай Польшчы.

— А хіба вы ніколі не чулі, што ў Беларусі ёсць Астравецкі раён? На самай поўначы Гродзеншчыны, на мяжы з Літвой.

— Ды кінь ты мяне разыгрываць! Што-што, а Беларусь я ведаю не горш сваёй далоні. Няма такога раёна!

І адышоў пакрыўджаны. Нібы я засумняваўся ў нечым вельмі для яго святым.

І тым не менш Астравецкі раён існуе. Не верыце? Тады вазьміце першы том БелСЭ і адкрыйце яго на 533 старонцы. Або гляньце на любую карту Беларусі. Прабачце, не на любую. Апрача выдадзеных у 1962–1965 гадах, калі Астравеччына была падзелена паміж Ашмянскім і Смаргонскім раёнамі.

А яшчэ прасцей упэўніцца ў рэальнасці Астравеччыны — пайсці на мінскі вакзал, узяць білет па цягнік, што адпраўляецца ў бок Прыбалтыкі, скажам, на славутую «Чайку», і праз дзве з паловай гадзіны сысці ў Гудагаі, на апошняй беларускай станцыі. Яшчэ чатыры кіламетры аўтобусам на поўнач — і будзе Астравец!

У такую дарогу я і адправіўся жнівеньскім ранкам таго ж 1974 года. Пасля ўедлівых дажджоў нарэшце выглянула сонейка, і праз акно вагона было відаць, як усюды, нягледзячы на ранішнюю расу, завіхаюцца камбайны: уборка і так зацягнулася на паўмесяца або добрых тры тыдні. Ад дажджоў і вятроў збажына палягла, парасла травой. Як там, на Астравеччыне, нялёгка, мусіць, убіраць? І не толькі ўбіраць. Гэты ж год для Астравеччыны цяжкі ўдвайне. Мала таго, што вясной прыйшлося перасяваць і азіміну, і ярыну, а летам пасевы прыбіла дажджом, у маі на дадатак яшчэ разлютаваўся яшчур. Каб спыніць эпідэмію, пісалі мне, прыйшлося ліквідаваць цэлыя фермы. У раёне быў аб’яўлены самы строгі каранцін. У колькі галоў, колькі тон мяса абышлася раёну тая пошасць? І як усё гэта адаб’ецца на сёлетніх і не толькі сёлетніх паказчыках?

І ўвогуле — як там? Калі не лічыць кароткіх прыездаў да родзічаў, апошні раз па-сапраўднаму я быў на Астравеччыне год дваццаць назад. У 1954 і 1955 гадах, праходзячы практыку ў раёнцы, аб’ездзіў на рэдакцыйным веласіпедзе амаль усю Астравеччыну, праўда, без яе паўночнай, завілейскай часткі, прылучанай ад былога Свірскага раёна толькі ў 1959 годзе. Уражанні з таго часу засталіся даволі змрачнаватыя. Рэдка дзе ў калгасах былі добрыя кіраўнікі. Жыта сеялі і жалі ўручную. Ураджай у сем-восем цэнтнераў з гектара лічыўся ўжо дасягненнем. Зімой раскрывалі на кармы саламяныя стрэхі. На працадзень прыпадала сама болей па кілаграму збожжа.

А як жывецца табе, Астравеччына, цяпер?

Пакуль «Чайка» без прыпынкаў мінае прыгарадныя станцыі, на хвіліну-другую заплюшчваю вочы і стараюся ўзнавіць у думках абрысы Астравецкага раёна. Ён больш прадаўгаваты — выцягнуўся ўздоўж граніцы з Літвой нешта на пяцьдзесят кіламетраў. На поўдні і ўсходзе мяжуе з Ашмянскім і Смаргонскім раёнамі, на поўначы — з Мядзельскім і Пастаўскім. На поўдні Астравеччыну працінае чыгуначная лінія Мінск — Вільнюс. Па цэнтру раёна бяжыць на захад гістарычны Полацкі тракт, па якому ішлі войскі і Баторыя, і Карла XІІ, і Напалеона, і розных іншых няпрошаных гасцей. А побач з трактам віецца быстрая Вілія. Злева яна тут прымае воды Ашмянкі і Лошы, справа — Страчы, Сарачанкі і Балошынкі. Недзе за Быстрыцай Вілія перацінае літоўскую граніцу і набывае новае імя — Нярыс. Увогуле тэрыторыя раёна невялікая — усяго 1558 квадратных кіламетраў. Хаця невялікая адносна, па савецкіх маштабах. На тэрыторыі Астравеччыны лёгка змесцяцца тры такія дзяржавы, як Сінгапур ці дзесяць Ліхтэнштэйнаў. А Манака дык тое ўціснулася б роўна тысячу разоў!