Адам Мальдзіс - Астравеччына, край дарагі…

З могілак усе вярнуліся зноў у дом. Цяпер ён застаўлены сталамі. Ведаю, многія супраць таго, каб услед за пахаваннем ішоў пачастунак. Але старадаўнія славянскія памінкі, па-мойму, добры звычай. Клопаты аб самых звычайных рэчах не дазваляюць, не даюць часу блізкім застацца ў адзіноце, сам-насам з горам. Зноў жа, многія сваякі прыйшлі здалёку, з другіх вёсак, прагаладаліся. За жалобным сталом людзі засяроджваюцца, успамінаюць нябожчыка, яго справы. П’яных звычайна не бывае. Але пасля першай чаркі ажыўляецца гаворка:

— Глядзі ты, памёр у маі, як і яго Стася.

— Але, усе там будзем. не на васэля едзем, а ўжо з васэля.

— Не ўвідзеў, як яго яблыні зацвілі. Дагледжаныя ўсе, пабеленыя.

— Стараўся да канца. Як кажуць, у магілу збірайся, а жыта сей!

— Хай яму зямля лёгкай будзе! Быў чалавек, і няма…

— Ад кужнага чалавека нешта застаецца. То дом, то сад, то дзеці.

— Дзеці ў яго што трэба!

— Глядзі, яшчэ ў дзвярах відаць сляды ад тых куль.

— То ойцец падняў нас абараняцца, — на правах старэйшага ўспамінае Мар’ян. — Прыйшлі ночай удзевяцёх. Хацелі Стася забіць, што «ястрабком» быў. А можэ, думалі, жэ Івендзікаў нацуе. Грукаюць у дзверы, энкавэдзісты, кажуць. А яке ж там энкавэдзісты, калі акяніцы знадворку зачыняюць. Ойцец шэпча: «Будзем бараніцца да астатняга!» Хто ўзяў сякеру, хто плашчак. Кулі праз сцяну не бяруць, тылько праз акно. Палезуць яны, а мы іх паленнямі. Гляджу, выставіў адзін люфу аўтамата, а другі батарэйкай свеціць. Я взёлэм саган ад печы ды па батарэйцы. Тады яны гранат жуцілі, гранат ад дзвярэй адскочыў, на падушку ўпаў і не разарваўся. Гэліну пярыну на ложку кулі ўсю ў камкі збілі. Так і не пусцілісьмы іх…

— Цяпер людзі даўжэй жывуць, але іх жыццё скарэй бяжыць. Калісьці час не меў значэння. Год падобны быў на год. Усё па кругу ішло, ад жніва да жніва.

— Не толькі ў людзей час скарэй бяжыць. У вяшчэй таксама. Мой бацька ў васэльным касцюме ў труну лёг, а мае дзеці за год па касцюму здзіраюць.

— Я і кажу: жыццё скарэй ляціць. Як поезд, калі разгон набірае. Каторы і хацеў бы сысці, але не сыдзе, толькі ногі паломіць. Дзе ж ты астановіш той свет.

— А вот кагда я ў Карэліі работаў, так гэта была работа. Лясам канца-краю нет, не то што здзесь. Ідзеш і валіш электрычэской пілой. А за табой гладкае поле астаётца.

— А вы знаеце, людзі, — зноў пазнаю голас Мар’яна, — жэ в Польсцэ злапалі Сакалоўскага, што пры немцах бургамістрам в Островцу быў, што залатыя зубы ў людзей выбіваў. Расстралялі яго на Беласточчыне.

— Але, смерць — яна бывае дваякая: чалавечая і сабачая.

— Глядзі ты, Мар’ян столькі ў Польшчы жыве, на нямкіні жаніўся, а па-нашаму гаварыць не забыўся.

— Заўтра трэба на балота ісці, — гэта ўжо голас Івана. — Падсохла трохі, то хоць машыны не загразнуць.

— Ты што чокаешся! Забыўся, што на памінках не чокаюцца?

— Ешце, людцы добрыя, — гота голас Гэлі, — кажыце, калі што скончылася. Можа, кавы каму яшчэ ці гарбаты.

— Ты думаеш, сусед, што ты ясі? Хімію ясі! Паверце мне, мы ішчэ вернемся да гною, станем яго ўважаць.

— Хіба ў нас чай?! — пазнаю голас Іосіфа. — Нядаўна мы ездзілі ў Ташкент, памагаць пасля трасення зямлі. Я там і на экскаватары рабіў, і на кране. Прыходзіць адзін узбек і просіць: «Я знаю, что вашэму крану здзесь не развярнутца. Но будзь добр, здзелай міласць, дай вінаграду сазрэць. Тогда мы быстра домік знясём». Паспеў вінаград — запрасіў ён нас у госці. Мы «салям» далі. Пасадзіў ён нас на падлогу, на дыван. Фруктамі частуе, пловам, зялёным чаем. Вот гэта быў чай! Адразу смагу здымае.

— Глядзі ты, на дыване ядуць.

— Раней, бывала, стаіш малы за печай, калі госці прыедуць, глядзіш на стол, палыкаеш слінку, а матка цябе супакойвае: «Не плач, дзеткі, госць — не свіння, усё яйко не з’есць, табе пакіне».

— А моя жонка з Немец патэльню прывезла. Без клустасці смажыць.

— Ну гэта ты прыдумаў, дзе гэта відана, каб без клустасці.

— А чаму вы сына па-нямецку назвалі?

— Эрнстам? То ў чэсць Эрнста Тэльмана, якога фашысці расстралялі. Файны хлопец расце.

— Але, ружных людзей на свеце ёсць. Хто гэта раней ведаў пра іх.

— І людзі сталі разумнейшыя, багацейшыя. Толькі ці дабрэйшыя?

— Грунт, што мір цяпер усюды, у тым В’етнаме супакоіліся.

— Пане Мялешка, а табе, як старшыні вясковага камітэту, трэба парупіцца, каб магільнік абгарадзіць.

— Добра яшчэ, што не на Салюніным васэлі так здарылася. Што тады было б рабіць?

— За спакой яго душачкі! Хай у чысцы не затрымліваецца, прама ў рай ідзе.