Мікола Аўрамчык - Палон

Звычайна ў абедзенны перапынак толькі пажылыя, болей цягавітыя i загартаваныя палонныя бавілі час у размовах ці, панурыя, моўчкі ляжалі і сядзелі на схілах кюветаў. Маладзейшыя, як падкошаныя, падалі на траву i адразу ж засыналі, не прывычныя па паўдня выстойваць на нагах і змардаваныя недаяданнем. Раскатурханыя дарожным майстрам i наглядчыкамі, яны неахвотна прачыналіся і адчувалі сябе як пабітыя. Ныла ўсё цела. Непакоіла ламота ў суставах рук i ног. Сягоння многія, агорнутыя дрымотаю, яшчэ не паспелі разаспацца, як праз сон пачулі паблізу прыглушаны выбух i амаль адначасова з ім адзін, а праз нейкі момант і другі гулкі стрэл.

Тыя, хто не спаў і сядзеў на схілах кюветаў, аказаліся сведкамі недарэчнага відовішча, пра якое цяпер расказвалі тым, хто прахапіўся і спрасонку разгублена праціраў вочы, не разумеючы, чаго рагочуць некаторыя вартавыя ў абодвух ланцугах ачаплення.

Аказваецца, Міхасёвы грыбы ад полымя хутка закіпелі, і пара, не знаходзячы выйсця са шчыльна закрытай бляшанкі, узарвала і высока падкінула ўгару тугую накрыўку, па якой Кольб на ляту паспеў выстраліць з вінтоўкі. Пры выбуху варыва абдало ўсяго вартавога апенькамі, нібы асколкамі. Ад нечаканасці ён выпусціў у вогнішча ражон са скібкаю хлеба і ўсхапіўся, праціраючы рукою апараны пырскамі твар ды абтрасаючы з грудзей і з жывата захлюпаны кіцель. Пакуль Кольб зацікаўлена разглядаў, у якое месца накрыўкі трапіла куля, раз’юшаны змрочны вартавы канцом вінтовачнага ствала выкінуў з агню бляшанку дымавой шашкі і з усяе сілы стукнуў па ёй прыкладам. Ад моцнага ўдару выстраліла ягоная вінтоўка. Пабялелы з твару немец сумеўся, але спачатку са злосцю пачаў таптаць нагамі бляшанку, а потым ствалом вінтоўкі падкалупнуў яе ў вогнішча.

Не здабраваць бы Сілічу, калі б куля забіла ці параніла каго-небудзь з ахоўнікаў. Аднак усё абышлося, хаця хлопец ужо да канца рабочага дня пабойваўся трапляць на вочы змрочнаму вартавому. На душы ў Міхася варочалася крыўда і на Кольба за тое, што ён выстраліў у накрыўку бляшанкі з дымавой шашкі. Немец жа ведаў, чый гэта посуд, але не пашкадаваў яго, каб толькі пахваліцца, як трапна ён страляе. «Гэтак жа ён пульнуў бы з вінтоўкі і ў мяне, калі б убачыў, што я ўцякаю з-пад ягонага нагляду, — прыйшоў да сумнага выйсця хлопец. — Кольб, вядома, чалавечны, але таксама акуратны, як усе немцы».

У лагеры пасля працы ўсім было ўжо не да гэтага смешнага здарэння, якое зацьміла i адсунула на задні план іншая, болей важная падзея. З дрывотні, з-пад вокнаў барака, у якім жылі ахоўнікі, не заўважаны Hiгам уцёк Гладыш. Раніцаю камендант паставіў яго пілаваць і калоць дровы. Напэўна, у той час, калі Брэс адлучыўся ў грузавіку з фельдфебелем, Гладыш разгледзеўся дый задаў лататы.

Ягоны ўцёк ажыўлена абмяркоўвалі палонныя, стоячы ў страі за атрыманнем ежы i лежачы на нарах ды апаражняючы ад кандзёру кацялкі з бляшанкамі.

— Цяпер камендант спагоніць злосць на сваім намесніку,—пацяшаўся Леанід. — Дзе быў Штунц i куды ён глядзеў?

— Немцы знойдуць уцекача і ўчыняць расправу, — умяшаўся нехта з верхатуры. — Раз жонка прыносіла Гладышу перадачы, значыць, яны ведаюць ягоны хатні адрас.

— А калі ўцякач падасца ў лес, а не дахаты? —з іроніяй запытаўся Хяндога.

— Тады возьмуць за жабры жонку, — адказаў зверху той самы голас.— Яна нідзе не дзенецца. Калі не прызнаецца, павесяць яе разам з дзецьмі.

— Чалавеку свяціла шчасце, а ён адмовіўся ад яго, — прамармытаў Вырвін, папоўніцы жуючы хлеб. — Сядзеў бы тут, як у бога за пазухай, ды спакойна еў жончыны перадачы.

«Двухногае быдла і мысліць па-свінску», —падумаў абураны Міхась і з’едліва зазначыў:

— Калі так, дык ён яшчэ не ўсё страціў. Яго завязуць у Нямеччыну. Там паспытае смачнейшага хлеба.

— А чаму гэта камендант паставіў пілаваць дровы аднаго, а не двух палонных? — здзівіўся Казнадзей.—-Аднаму ж пілу цягаць нязручна. А двум і ўцякаць зручней.

— Мусіць, Брэс быў упэўнены, што Гладыш не ўцячэ. А на іншых не спадзяецца, — памяркоўна разважыў Хяндога. —Шла ў ix там усё адно як лучковая. Замест дзвюх ручак у ёй сагнута дуга. Такой пілою на сталюзе можна пілаваць дошкі аднаму.

«Напрактыкаваў жа вока чалавек!—у думках Міхась пазайздросціў суседу. — Тут побач іншы раз не заўважыш чаго-небудзь, а ён здалёк выгледзеў, якая ля сталюгі піла».

У гэты дзень, перанёсшы два стрэсы, Сіліч не разумеў, што з ім адбываецца ў лагеры. Адразу, як толькі сарваўся задуманы ўцёк, хлопец адчуў сябе надламаным. А пасля недарэчнага выпадку з грыбамі яшчэ дабавілася фізічнае спусташэнне. Лежачы на нарах, ён апаражніў ад кандзёру дзюралевае вядзерца і расчаравана паглядаў на пайку хлеба. Было такое адчуванне, як быццам у яго выгарала нутро і ўсярэдзіне ўсё смыліць. Адна порцыя рэдкай баланды не запоўніла бяздоннай пустаты i не патушыла пякучага смылення. У хлопца ўзнікла ненасытнае жаданне да вадкай стравы. Яму здавалася, што толькі яна, а не мізэрная пайка чэрствага хлеба, пазбавіць яго ад незразумелага падманлівага адчування. Пасля доўгага вагання ён упершыню рашыў выменяць за хлеб порцыю баланды, хаця раней за падобны абмен у думках асуджаў іншых.