Патрык Зюскiнд - Парфума

Седзячы пад сакавiцкiм сонцам на кастры букавых дроў, якiя патрэсквалi ад цяпла, ён упершыню вымавiў слова "дровы". Да гэтага ён сотнi разоў чуў гэтае слова. Нават i разумеў яго: зiмой яго часта пасылалi па дровы. Але сам прадмет -- дровы-- не здаваўся яму дастаткова цiкавым, каб вымаўляць яго назву. Гэта адбылося толькi таго дня ў сакавiку, калi ён сядзеў на кастры. Касцёр быў складзены як бы лавай каля паўднёвай сцяны хлява мадам Гаяр пад паветкай. Верхнiя цуркi пахлi горача i саладжава, з глыбiнi кастра падымаўся лёгкi дух моху, ад сасновай сцяны хлява плыў цёплы струмень смалы.

Грануй сядзеў на дровах, расставiўшы ногi i абапершыся на сцяну, ён заплюшчыў вочы i не варушыўся. Ён нiчога не бачыў, нiчога не чуў i не адчуваў. Ён проста ўдыхаў пах драўнiны, якi клубiўся вакол яго i збiраўся пад дахам, як пад каўпаком. Ён пiў гэты пах, тануў у iм, прасякаўся iм аж да самай апошняй клеткi, сам рабiўся дрэвам, ён ляжаў на кучы дроў, як драўляная лялька, як драўляная лялька, як бурацiна, як мёртвы, пакуль праз доўгi час, можа, праз паўгадзiны, не вырыгнуў з сябе слова "дровы". Так, быццам ён быў увесь перапоўнены дровамi, быццам быў сыты дровамi па горла, нiбы яго жывот, глотка, нос былi закладзеныя дровамi,-- вось як ён званiтаваў гэтым словам.

I гэта схамянула яго, уратавала ад знясiлення драўнiнай, ад яе паху, якiм можна было задыхнуцца. Ён падабраўся, ссунуўся з кастра i паклыпаў прэч на драўляных нагах. Яшчэ некалькi дзен ён быў сам не свой ад iнтэнсiўнага нюхальнага ўражання, i калi ўспамiн з новай сiлай выплываў перад iм, ён марматаў сам сабе, як заклён: "Дровы, дровы".

Так ён вучыўся гаварыць. Са словамi, якія не азначалi пахучых прадметаў, iнакш -- з абстрактнымi паняццямi, найперш з этычнымi i маральнымi, яму было найцяжэй. Ён не мог запомнiць iх, ужываў iх, нават калi ўжо быў дарослы, неахвотна i часта няправiльна: права, Бог, радасць, адказнасць, пакорлiвасць, удзячнасць i г.д. -- тое, што павiнна азначацца iмi, было i засталося яму туманам белым. З другога боку, буднай гутарковай мовы неўзабаве стала не хапаць, каб называць усе тыя рэчы, якiя ён назапасiў у сабе нюхальнымi ўяўленнямi. Хуткiм часам ён ужо адрознiваў па паху не проста дровы, але i якiя гэта дровы: вяз, груша, дровы старыя, сырыя, трухлявыя, гнiлыя, замшэлыя, ён разбiраў на нюх нават асобныя цурбакi, трэскi, апiлкi -- i адрознiваў так ясна, як iншыя людзi не маглi б на вока. З астатнiмi рэчамi было тое самае.

Тое, што белае пiтво, якое мадам Гаяр кожнае ранiцы выдавала сваiм утрыманцам, заўсёды называлася малаком, коць яно кожнае ранiцы зусiм iнакш успрымалася Грануем на пах i на смак, -- яно ж было то халоднае, то гарачае, было ад той цi iншай каровы, то яно кожную хвiлiну пералiвалася сотнямi асобных пахаў i ўтварала кампазiцыю пахаў, змяшаных у новае адзiнства,-- i дым з вогнiшча меў толькi адну, менавiта гэтую назву: "дым"... тое, што зямля, ландшафт, паветра, якiя на кожным кроку, з кожным удыхам, напаўнялiся iншым пахам i тым самым адухоўлiвалiся iншай iдэнтычнасцю, тым не меней абазначалiся ўсяго трыма, менавiта гэтымi, няўклюднымi словамi -- усе гэтыя пачварныя разбежнасцi памiж багаццем нюхальна ўспрыманага свету i беднасцю мовы наогул прымусiлi маленькага Грануя засумнявацца ў самой мове; i ён апускаўся да карыстання ёю толькi калi гэтага вымагалi зносiны з людзьмi.

Да шасцi гадоў ён нюхальна цалкам спасцiг сваё атачэнне. У доме мадам Гаяр не было нiводнага прадмета, у паўночнай частцы вулiцы Шарон не было нiводнай мясцiны, нiводнага чалавека, нiводнага каменя, дрэва, куста цi плота, нiводнага нават самага маленькага заканурка, якога б ён не ведаў на нюх, не пазнаваў бы, i цвёрда не трымаў бы ў памяцi ва ўсёй яго непаўторнасцi. Ён сабраў дзесяць тысяч, сто тысяч спецыфiчных, адзiных у сваiм родзе пахаў i трымаў iх так учэпiста, што згадваў, калi чуў iх, але i сапраўды чуў, калi згадваў пра iх зноў; больш за тое -- ён нават умеў уяўна па-новаму iх спалучаць i такiм чынам ствараў у сабе такiя пахi, якiх увогуле не было на свеце.

Ён як бы авалодаў велiзарным слоўнiкам, якi дазваляў яму складваць з пахаў любыя новыя фразы -- i гэта ў тым узросце, калi iншыя дзецi, ледзь-ледзь падбiраючы ўбiтыя ў iх мазгi словы, лепяць кароценькiя банальныя сказы, якiмi анiяк не апiшаш свет. Бадай, слушней было б параўнаць яго з музычным вундэркiндам, якi з мелодый i гармонiй вылузаў альфабэт асобных гукаў i вось ужо сам складае новыя мелодыi i гармонii -- з тою, праўда, рознiцай, што альфабэт пахаў быў непараўнальна большы i дыферэнцыраваны, чым гукавы, i яшчэ з таго, што творчая дзейнасць вундэркiнда Грануя бушавала толькi ўсярэдзiне яго самога i не магла быць заўважана нiкiм, апрача яго.