Патрык Зюскiнд - Парфума

Калi яму споўнiлася дванаццаць гадоў, Грымаль пачаў вызваляць яго ад працы на паўдня ў нядзелю, а з трынаццацi яму нават у буднi дазвалялася на гадзiну пасля працы выходзiць з дому i рабiць, што ўжо яму там хацелася. Ён перамог, бо застаўся жывы, i ў яго была пэўная свабода, каб жыць далей. Час зiмавання мiнуўся. Клешч Грануй зноў ажыў. Ён адчуў ранiшняе паветра. Яго ахапiў паляўнiчы сверб. Перад iм адкрыўся найвялiкшы ў свеце запаведнiк пахаў: горад Парыж.

Гэта было як у казцы. Ужо блiжэйшыя вулiцы Сэн-Жак-дэ-ля-Бушры i вулiцы вакол царквы Св. Яўстахiя былi казкай. У завулках ад вулiц Сэн-Дэнi i Сэн-Мартэн людзi жылi так купна, дамы ў пяць, шэсць паверхаў стаялi так шчыльна, што засланялi неба, i паветра было застаялае, як вада ў канавах, i наскрозь прасмердлае. У iм мяшалiся пахi людзей i жывёл, выпарэннi ад ежы i хваробаў, вады i каменя, попелу i скуры, мыла i свежага хлеба i яек, згатаваных у воцаце, локшыны i нашараванай да бляску латунi, шалфею i пiва i слёз, тлушчу i мокрай i сухой саломы. Тысячы i тысячы пахаў стваралi нябачную лаву, якая перапаўняла цяснiны вулiц, якая пад дахамi знiкала толькi зрэд-часу, а з бруку -- нiколi. Людзi, якiя жылi там, даўно прынюхалiся да гэтай сумесi: яна ж i падымалася ад iх i зноў прасякала iх наскрозь, гэта ж было паветра, якiм яны дыхалi i жылi, яно было як зношаная цёплая вопратка -- яе не чуеш на целе, яе паху не заўважаеш. Але Грануй усё гэта чуў упершыню. I не толькi ўспрымаў мяшанку пахаў ва ўсёй яе поўнасцi і поўнiцы -- ён расшчапляў яе аналiтычна на самыя дробненькiя i драбнюсенькiя часткi i часцiнкi. Яго вытанчаны нюх разблытваў вузел з выпарэнняў i смуроду, распраўляў асобнымi нiтачкамi на асноўныя пахi, якiя далей ужо не раскладалiся. Яму было неверагодна прыемна разблытваць i прасцi гэтыя нiткi.

Ён часта спыняўся, прыхiляўся да сцяны якога-небудзь дома або затоўкшыся ў цёмны закутак, i стаяў там, заплюшчыўшы вочы, крыху разявiўшы рот i раздзiмаючы ноздры, нерухомы, як драпежная рыбiна ў глыбокай, цёмнай, спавольненай вадзе. I калi нарэшце рух паветра падкiдваў яму кончык тоненькай духмянай нiтачкi, ён накiдваўся на гэты адзiн пашок, не чуючы больш нiчога навокал, хапаў яго, чапляўся за яго, уцягваў яго ў сябе i пакiдаў у сабе назаўсёды. Гэта мог быць даўно знаёмы пах або яго разнавiднасць, а мог быць i зусiм новы, амаль або зусiм не падобны на ўсё, што яму дагэтуль даводзiлася чуць, а тым болей бачыць; напрыклад, пах прасаванага шоўку; пах чабаровай гарбаты, пах кавалка вышыванай срэбрам парчы, пах каранца да бутэлькi з рэдкiм вiном, пах чарапахавага грэбеня. Грануй угоньваўся за такiмi яшчэ не знаёмымi яму пахамi, лавiў iх заўзята i цярплiва, як рыбак, i назапашваў у сабе.

Удосыць нанюхаўшыся густога паху завулкаў, ён iшоў у мясцiны, дзе пахi былi танчэйшыя, змешвалiся з ветрам i разносiлiся амаль як парфума: скажам, на рыначны пляц, дзе ўвечары моцна трымалiся пахi дня -- нябачныя, але ў той самы час такiя яўныя, быццам у натоўпе ўсё яшчэ кiшэлi гандляры, стаялi кашы з гароднiнай i яйцамi, бочкi з вiном i воцатам, мяхi з прыправамi i бульбай i мукою, скрынкi з цвiкамi i гайкамi, рыбныя сталы, сталы, заваленыя тканiнай, i посудам, i падэшвамi, i сотнямi iншых рэчаў, якiя прадавалiся ўдзень... увесь гэты вэрхал i гармiдар стаяў у паветры i ўвечары. Грануй, можна сказаць, носам бачыў увесь рынак. I носам бачыў яго дакладней, чым iншы вачыма, бо Грануй успрымаў яго "следам" i таму больш узвышана: як эсэнцыю, як дух чагосьцi мiнулага, не парушанага звычнымi атрыбутамi цяпершчыны -- такiмi, як шум, яркасць, гнюсотная штурхатня жывых людзей.

Альбо ж ён iшоў туды, дзе каралi ягоную мацi, на Грэўскi пляц -- якi велiзарным языком высалопваўся ў раку. Тут стаялi караблi i лодкi, выцягнутыя на бераг або прышвартаваныя да тумбаў, тут пахла вугалем, i збожжам, i сенам, i мокрымi пяньковымi канатамi.

А з захаду, па тым адзiным трыбе, якi рака прасекла ў горадзе, плыў шырокi паток ветру i прыносiў пахi палёў, лугоў пад Нэi, лясоў памiж Сэн-Жармэнам i Версалем, далёкiх гарадоў Руана i Каэна, а часам нават i мора. Мора пахла як надзьмуты ветразь, у якiм заблыталiся вада, соль i халоднае сонца. Яно пахла проста, гэтае мора, але пах быў адразу вялiкi i своеасаблiвы, так што Грануй не асмельваўся расшчапiць яго на рыбнае, салёнае, вадзянiстае, водарасцi, свежасць i так далей. Ён лепей сабе не разбiваў яго, трымаў у памяцi цалкам i цешыўся iм на поўную поўнiцу. Пах мора яму так падабаўся, што ён хацеў калi-небудзь атрымаць яго чыстым, без дамешак i ў такой колькасцi, каб iм можна было ўпiцца. I калi пазней з расказаў ён даведаўся, што мора вялiкае i па iм можна цэлымi днямi плысцi на караблi, i нiдзе нiякае зямлi, ён звычайна ўяўляў сябе на такiм караблi, высока ўгары, сядзiць сабе на мачце ў кашы, i ляцiць, ляцiць кудысьцi далёка па бясконцым паху мора, якi нiякi нават не пах, а дыханне, выдых, подых, канец усiх пахаў, i ад асалоды ён быццам раствараецца ў гэтым дыханнi. Але гэтаму не наканавана было збыцца, бо Граную, якi стаяў на Грэўскiм пляцы на беразе Сены i раз за разам удыхаў маленькi абрывак марскога ветру, што раптам прыбiўся да ягонага носа, не наканавана было нiколi ў жыццi ўбачыць мора, сапраўднае мора, вялiкi акiян на захадзе, не дадзена было акунуцца ў яго пах.