Патрык Зюскiнд - Парфума

Хоць у яго i засталiся ад гэтага шнары, i воспiны, i струпы, i прыкалечаная нага, на якую накульгваў, ён жыў. Бо быў жывучы, як бактэрыя-прыстасаванка, i незажывушчы, непераборлiвы, як клешч, якi сядзiць на дрэве i жыве малюпасенькай кроплiнкай крывi, раздабытай некалькi гадоў назад.

Ягонаму целу хапала мiнiмальнага харчу i вопраткi. А душа не заўжывала нiчога. Бяспека, увага, пяшчотнасць, любоў i ўсякае такое астатняе, што патрэбна дзiцяцi, былi поўнай лiшнiцай Граную. Больш за тое, нам здаецца, што ён сам сябе пазбаўляў гэтага, каб выжыць-- ад самага пачатку.

Крык, якiм ён абвясцiў пра сваё нараджэнне, крык з-пад разборнага стала, што прывёў на эшафот ягоную мацi, не быў iнстынктыўным крыкам за спагаду i любоў. Гэта быў узважаны, мы ледзь былi не сказалi, стала ўзважаны крык, якiм дзiця рашуча галасавала супроць любовi i ўсё-такi за жыццё. Зрэшты, пры такiх акалiчнасцях адно было магчымае толькi без другога, i калi б дзiця пачало дамагацца ўсяго, яно несумненна адразу загiнула б самым нiкчэмным чынам. Хоць... ён мог бы тады скарыстацца з iншай дадзенай яму магчымасцi -- маўчаць i выбраць дарогу да смерцi без бакавых сцежак цераз жыццё, i тым самым пазбавiць свет i сябе ад вялiкага лiха. Аднак, каб так сцiпла адысцi ў нябыт, яму спатрэбiўся б мiнiмум прыроджанай прыязнасцi, а гэтага ў яго не было. Ён быў ад пачатку -- пачвара. Ён прагаласаваў за жыццё з чыстай упартасцi i з чыстай злосцi.

Ясна, ён адважыўся на гэта не так, як адважваецца дарослы, якi карыстаецца сваiм больш-менш сталым i ўжо моцным розумам i вопытам, каб выбраць памiж дзвюма рознымi пераспектывамi. Але ўсё ж ён зрабiў выбар -- вегетатыўна, як робiць выбар зерне: цi трэба яму выпускаць парасткi цi лепей не прарастаць. Альбо як клешч на дрэве, якому жыццё таксама не прапануе iншага, апрача перманентнага зiмавання. Маленькi выродлiвы клешч сцiскае сваё свiнцова-шэрае цела ў камячок, каб выставiць на свет мiнiмум сваёй паверхнi, ён робiць сваю скуру гладкай, i шчыльнай, каб не выпускаць вонкi нiчога лiшняга -- анiякага выпраменьвання, анiякусенькага выпарэння. Клешч спецыяльна робiць сябе маленькiм i непрыкметным, каб нiхто не змецiў i не растаптаў яго. Адзiнокi клешч, замкнуўшыся ў сабе, сядзiць на сваiм дрэве, сляпы, глухi i нямы, i толькi вынюхвае, гадамi вынюхвае на цэлыя мiлi навокал кроў жывых, якiя праходзяць мiма, якiх ён нiколi не дагонiць. Клешч мог бы дазволiць сабе ўпасцi. Ён мог бы дазволiць сабе ўпасцi на лясную зямлю, прапаўзцi на сваiх малюпасенькiх лапках некалькi мiлiметраў туды цi сюды i зашыцца ў сухую лiстоту -- памiраць, i нiхто б яго не пашкадаваў. Богу вядома, што нiхто. Але клешч, упарты, зацяты i мярзотны, затоiўся i жыве, i чакае. Чакае, калi неверагодна якi рэдкi выпадак падгонiць проста да яго пад дрэва кроў у выглядзе якой-небудзь жывёлы. I толькi тады ён заняхаiць сваю патаемнасць, сарвецца, i ўчэпiцца, i ўвiнцiцца, i ўвап'ецца ў чужую плоць.

Такiм кляшчом быў i малы Грануй... Ён жыў, затулiўшыся ў сваю абалонку, i чакаў на лепшыя часiны, на сваю нагоду. Свету не аддаваў нiчога, акрамя свайго бруду: нi ўсмешкi, нi бляску з вачэй, нi нават паху. Усякая iншая жанчына адштурхнула б такое дзiця. Але не мадам Гаяр. У яе ж не было нюху, яна не ведала, што ён не пахне, i не чакала ад яго нiякага душэўнага парыву, бо яе душа была замкнёная.

Затое iншыя дзецi адразу адчулi, што з Грануем нешта не тое. З першага дня новенькi наводзiў на iх страх. Яны абыходзiлi яго калыску i шчыльней цiснулiся адно да аднаго на сваiх ложках, быццам у пакоi пахаладала. Меншыя часам плакалi сярод ночы; iм здавалася, што ў спальнi дзьме. Другiм снiлася, што ён як бы забiрае ў iх дыханне. Аднаго разу старэйшыя згаварылiся задушыць яго. Яны навалiлi яму на твар рыззя, i коўдру, i салому. Калi мадам Гаяр на ранiцу адграбла яго з-пад кучы лахманоў, ён быў увесь спiсяжаны, стурзаны, увесь у сiняках i гузах, але жывы. Тыя паспрабавалi паўтарыць гэта яшчэ некалькi разоў -- пустое. Проста так, сваiмi рукмi сцiснуць яму горла цi затулiць рот i нос, што было б больш пэўна,-- яны баялiся. Яны не хацелi да яго дакранацца. Яны iм грэбавалi, як велiзарным павуком, якога не хочацца, гiдка душыць.

Калi ён падрос, яны адмовiлiся ад замахаў на яго жыццё. Яны, здаецца, зразумелi, што знiшчыць яго нельга. Замест гэтага яны пачалi цурацца яго, прынамсi, пазбягаць сутычак. Яны яго ненавiдзелi. Яны яго i не раўнавалi, i не зайздросцiлi яму. На такiя пачуццi ва ўстанове мадам Гаяр не было анiякiх прычын. Iм проста замiнала ягоная прысутнасць. Яны не чулi ягонага паху. Яны яго баялiся.

Калi пры гэтым паглядзець аб'ектыўна, у iм не было нiчога такога, што палохала б чалавека. У падлетках ён быў не тое каб высокi, не дужа дужы, хай сабе i брыдкi, але ж не такi табе й брыдкi, каб аж палохацца, убачыўшы яго. Ён быў не агрэсiўны, не хiтры, не падступны, ён нiкога не правакаваў. Ён лепей сабе трымаўся наадасобку. Дый iнтэлект ягоны, бадай што, меней за ўсё мог наганяць страх. Ён устаў на абедзве ножкi толькi ў тры гады, першае слова вымавiў -- у чатыры, гэта было слова "рыба"-- яно выхапiлася ў яго ў момант раптоўнага ўзрушэння, як рэха, калi на вулiцу Шарон явiўся здалёк нейкi гандляр-рыбнiк i пачаў на ўсё горла нахвальваць свой тавар. Наступныя словы, якiя ён выпусцiў з сябе, былi: "пеларгонiя", "казiны хлеў", "савойская капуста" i "Жан Страхалюдзiна" (мянушка памагатага ў садоўнiка з недалёкага кляштара Жанчын Мiраносiц, мадам Гаяр часам наймала яго на самую брудную i цяжкую працу, i ён запомнiўся тым, што нi разу ў жыццi не ўмыўся/. Што да дзеясловаў, прыметнiкаў i часцiц, дык iх у Грануя было яшчэ меней. Апрача "так" i "не" -- iх, калi на тое, ён сказаў упершыню досыць позна -- ён вымаўляў толькi асноўныя словы, адны назоўнiкi i назвы канкрэтных рэчаў, раслiн, жывёл i людзей, i тое толькi тады, калi гэтыя рэчы, раслiны, жывёлы або людзi выпадкова ўрывалiся ў ягоны нюх.