Патрык Зюскiнд - Парфума

-- Яны добра пахнуць,-- сказала мамка.

-- Што значыць"добра"? -- рыкнуў на яе Тэр'е.-- Ды цi мала што пахне добра. Пучок лаванды вунь як добра пахне. Мяса ў супе добра пахне. Аравiйскiя сады пахнуць добра. Я хачу ведаць, чым пахнуць дзецi?

Мамка вагалася. Яна ведала, як пахнуць грудныя дзецi, яна ведала гэта дакладна i выдатна, праз яе рукi прайшла процьма малечы, яна iх кармiла, выходжвала, калыхала, цалавала... яна магла ўчуць iх уначы, нават цяпер яна носам памятала гэты немаўлячы пах. Але яна яшчэ нiколi не вызначала гэтага словамi.

-- Ну? -- натапырыўся Тэр'е i нецярплiва пстрыкнуў пальцамi.

-- Ну, ведаеце,-- пачала мамка,-- так вось згопалу неяк i не патрапiш сказаць, бо... бо яны не ўсюды пахнуць аднолькава, хоць усюды пахнуць хораша, разумееце, святы войча, ножкi ў iх, напрыклад, пахнуць, як гладкiя цёплыя каменьчыкi... не, бадай, як горшчыкi... цi як масла, свежае масла, ага ж бо: як усё адно што свежае масла. А цельца ў iх пахне... ну, як печыва, размочанае ў малацэ. А галоўка, там, зверху, з патылачкi, дзе закручваюцца валосiкi, ну вось тут, святы войча, дзе ў вас ужо нiчога не засталося,-- i яна пастукала Тэр'е, якi аслупянеў ад процьмы гэтых дурных падрабязнасцяў i пакорлiва схiлiў галаву, па лысiне,-- вось тут, далiбог, яны пахнуць найлепш. Яны пахнуць карамелем, гэта такi дзiвосны, такi салодкi пах, вы не ўяўляеце, святы войча! Як тут iх панюхаеш, так i палюбiш, усё аднно -- сваё яно а цi чужое. Вось так i павiнны пахнуць малыя дзеткi, а больш нiяк. А калi яны так не пахнуць, калi яны там, зверху, зусiм не пахнуць, як усё роўна халоднае паветра, як у гэтага вырадка, тады... Вы можаце тлумачыць гэта, як хочаце, святы войча, але я, -- i яна рашуча склала рукi на грудзях i з такой агiдай паглядзела на кош каля ног, быццам там сядзела жаба,-- я, Жана Бюсi, больш не вазьму гэта да сябе!

Патэр Тэр'е паволi падняў галаву i некалькi разоў правёў пальцам па лысiне, нiбы хацеў прыгладзiць там валасы, потым як бы незнарок падняў палец да носа i задуменна панюхаў.

-- Як карамель?.. -- сказаў ён, стараючыся вярнуцца да строгага тону.--Карамель! Што ты петрыш у тых карамелях? Цi хоць ела ты іх калi, тыя шмелi-карамелi, цi каштавала?

-- Не тое каб... -- сказала мамка,-- але аднаго разу я была ў вялiкiм гатэлi на вулiцы Сэнт-Анарэ i бачыла, як яе гатуюць з паленага цукру i вяршкоў. Гэта пахла так смачна, век не забуду.

-- Ну-ну. Хай будзе па-твойму,-- сказаў Тэр'е i прыняў палец з-пад носа.-- Цяпер памаўчы, зрабi ласку! Мне няма ладу як цяжка, сiлы няма, гаварыць з табою далей на гэтым узроўнi. Я зазначаю, што ты з нейкiх там прычын адмаўляешся кармiць грудзямi даверанае мне дзiця Жан-Бацiста Грануя i ў гэты момант вяртаеш яго часоваму апекуну -- кляштару Сэн-Мэры. Гэта засмучае мяне, але, вiдаць я не магу нiчога змянiць. Ты звольнена.

З гэтымi словамi ён падняў кош, яшчэ раз удыхнуў з яго цяпла, ваўняны павеў малака, i зачынiў браму. Пасля пайшоў у свой кабiнет.

Патэр Тэр'е быў чалавек адукаваны. Ён вучыўся не толькi з тэалогii, але чытаў i фiлосафаў i вокаўзам далучыўся яшчэ да батанiкi i алхiмii. Ён стараўся развiваваць у сабе крытычнасць розуму. Што праўда, патэр не сягаў бы аж так далёка, як тыя, што паняверацца ў цудах, прароцтвах i сапраўднасцi Святога пiсання, нават калi яно часта не паддавалася разумнаму тлумачэнню, цi як тыя, што спрабавалi яго абвергнуць. Ён пастанавiў сабе не лезцi ў такiя праблемы, яны былi яму аж вельмi не да душы i маглi ўблытаць у не дапусцi, Госпадзе, якую няпэўнасць i турбацыю, а яно ж бо ўсё так, што, каб чалавеку з толкам карыстацца сваiм розумам, яму патрэбныя пэўнасць i спакой. Аднак ён вельмi крута ваяваў з прымхамi паспалiтага люду. Чарадзейства, круцельства i варажба на картах, амулеты, замовы ад сурокаў, заклёны духаў, штукарствы пад поўняй... чым толькi гэтыя людзi не бавiлiся!

Яго глыбока засмучала, што такiя паганскiя вычуды пасля больш чым тысячагадовага iснавання хрысцiянства ўсё яшчэ не былi выкарчаваны. Ды i большасць выпадкаў так званай апантанасцi шаламi i каншахтаў з д'яблам, калi прыгледзецца пiльней, аказвалiся спектаклем прымхаў i немарасцi. Праўда, аднекваць само iснаванне д'ябла, сумнявацца ў ягонай уладзе -- аж так далёка падрэ Тэр'е не рызыкнуў бы зайсцi; развязваць такiя праблемы, якiя закладзены ў падмурак самой тэалогii, гэта не на розум простага, сцiплага мнiшка, на тое ёсць iншыя iнстанцыi. З другога боку, як божы дзень ясна, што калi такая недалужнiца, як гэтая мамка, божыцца, што яна выкалупала нейкую д'яблявоцiну, значыцца, Сатана не мог не ўтачыцца ў гэтую справу. Ужо хоць бы якраз таму, што ёй здаецца, быццам яна яго выкрыла. А гэта ж самы пэўны доказ, што нiякай д'бальшчыны няма нiзвання,-- д'ябал не такi дурны, каб дацца прыхапiць сябе нейкай там мамцы-шмамцы Жане Бюсi. Ды яшчэ на нюх! Гэтым самым прымiтыўным, самым нiзкiм адчуваннем! Нiбыта пекла смярдзiць серкай, а рай духмянiцца i пыхкае ладанам i мiрай! Гэта самы цёмны забабон, месца яго ў дзiкiх паганскiх эпохах, калi людзi жылi, як жывёлы, калi зрок у iх быў такi слабы, што яны не разбiралi колераў, але ж лiчылi, што чуюць пах крывi, што могуць носам адрознiць ворага ад сябра, што iх чуюць волаты-людажэрцы i ваўкалакi, што на iх палююць эрынii,-- i таму прыносiлi сваiм агiдным божышчам на вогнiшчах ахвяры, смярдзючыя i чадныя. Жах! "Дурань бачыць носам"--больш, чым вачыма, i, мусiбыць, святло Богам дадзенага розуму павiнна свяцiць яшчэ тысячу гадоў, перш чым апошнiя рэшткi першабытных рэлiгiй рассеюцца, як зданi.