Кузьма Чорны - Выбраныя творы

- Еш.

Той працягнуў руку да хлеба i нейк скалынуўся. Ясная адзнака была, што ён яшчэ не ўмiраў ад свае хваробы i слабасцi. Ён добра змянiўся ў твары. Хоць на момант.

- З гэтага лiстапада газета? З Масквы? Значыцца, яшчэ жыве Масква? I Саюз Савецкiх рэспублiк жыве?.. Дзе вы ўзялi газету? Як дасталi?

- Знайшлi ў полi. Я думаю, што з савецкага самалёта.

-Даўно?

- За дзень да таго, як вы тут з'явiлiся... А хто вы?

- Я студэнт педагагiчнага iнстытута ў Менску.

- Вам ломiць каленi?

- Ломiць.

- Вы не толькi атруцiлiся мясам. Больш за ўсё ў вас таго, што вы захаладзiлiся. Зараз мы вас будзем кармiць i адаграваць.

Дзiўная была раптоўная змена ў гэтым маладым чалавеку. Ён колькi разоў укусiў хлеба i пакiнуў есцi. Ён стаяў нерухома.

Але здавалася, што ён зробiць зараз нешта вялiкае i патрэбнае ўсiм, i да гэтага ён доўга iмкнуўся i толькi цяпер як мае быць дасягнуў гэтага. Твар яго як бы свяцiўся.

- Жыве наша бацькаўшчына!.. Я з усiх сiл буду старацца, каб ачуняць!.. А хто вы такiя? Што вы за людзi, што тут так жывеце?

- Iдзi ляжы. Я пасля табе раскажу, - сказаў Ганусiн бацька. - Я нешта прыдумаю, каб пакласцi цябе дзе iнакш.

Не зганяючы з твару новых рыс надзеi i веры, малады чалавек зноў уцiснуўся на печы памiж тых. Ужо зусiм пачало змяркацца. I вось новая заклапочанасць i ажыўленне заўладала ўсiмi, хто мучыўся сваёй душой, стоячы на нагах, а не лежачы. Утраiх шапталiся, збiралi ўсялякую адзежу i рэшткi яе. Паставiлi тапчан пры печы. Гануся паслала пасцель на тапчане з усяго, што толькi льга было знайсцi. Зноў Гануся падпалiла ў печы i грэла ваду ў чыгуне. Пакуль накармiлi студэнта хлебам i цёплай вадой, быў ужо вечар у добрай пары. Ганусiн бацька даў яму бялiзну. Ён доўга выцiраўся сваёй бруднай кашуляй i выкiнуў яе пасля ў сенцы. А сам у чужой бялiзне лёг. Яго акрылi нейкай вопраткай, i, можа быць, iлюзiя поўнага шчасця ўсцешыла яго ў гэтыя хвiлiны. Твар яго жыў павевамi надзеi, веры i радасцi. Ён ляжаў нерухома i глядзеў праз акно ў зорную прастору. Зоры ў небе ўзышлi густа, i неба зiхацела над змрочнай зямлёй. Ён усё глядзеў угару. Ён думаў пра зоры, пра тое, што на дварэ, мусiць, бралася на мароз, пра дрэва, вялiкi i чорны сiлуэт якога вырысоўваўся ў вакне, i пра сваю нечаканую радасць. А як жа! Ён знайшоў сваю радзiму. Ён дажыўся да вялiкай радасцi. Ён не мог спаць ад шчасця. Ён баяўся паварушыцца. Яму пачало здавацца, што нерухомасць хутчэй паднiме яго на ногi. I ён стараўся. Што робiць з чалавекам надзея i вера! Можна сказаць з пэўнасцю, што яны, гэтыя дзве вялiкiя сёстры, могуць заступiць месца дасягнутай мэты i ашчаслiвiць чалавека. Быццам дух радаснай надзеi запанаваў тут. Як бы настрой гэтага маладога чалавека ўзбудзiў да прагi i iмкнення душы ўсiх тут. I той, што рабiў труну, i Ганусiн бацька, i сама Гануся не маглi i не хацелi заснуць. Але тут радасць надзеi не была чыстая. Яна была атручана тым, што адбылося i пячаць чаго не знiмеш нiколi. Вельмi можа быць, што i Гануся адчувала гэта. Напэўна, i яе душыў смутак. Ёй, як i ўсiм тут, трэба было спадзявацца на час. Гэты верны доктар можа вылечыць уражаную душу i зняць з яе пячацi перажытага.

Ганусiн бацька i той, што рабiў труну, селi поплеч на лаве i маўчалi. Было падобна, што яны спяць седзячы. Гануся паставiла табурэт пры самых дзвярах у сенцы i там сядзела.

На печы таксама не спалi. Цi то там ужо за доўгi час адаспалiся, цi то кожны пачаў даходзiць да цвёрдай свае думкi, адзiнай патрэбнай яму. Льга было заўважыць у ясным змроку зорнай ночы, што адзiн з тых трох, найбольш, мусiць, апанаваны ўтрапеннем, сеў i звесiў з печы ногi. Ён так сядзеў i калываўся ў бакi. Праз колькi часу хтосьцi на печы яшчэ пачаў паднiмацца. I гэты сеў акрай печы i звесiў ногi, побач таго.

- Дзе тут вада? - пачуўся яго моцны шэпт.

Гэта быў той, што больш за ўсiх перакалацiўся на холадзе ў летнiм пiнжаку i ў жаночай шапцы, звязанай з нiтак. Гануся паднялася з табурэта, папацёмку разграбла ў печы жар i раздзьмула агонь. Яна запалiла лучыну i набрала ў нейкую пагнутую бляшанку вады.

- Калi будзе ласка, сюды падайце, - зноў сказаў той. Польскi акцэнт яго вымовы быў цяпер вельмi моцны. Вiдаць, што ён ужо не дбаў аб дасканаласцi свае вымовы па-расейску. Аслабеў, схварэўся, i не да гэтага яму было. Або прытупiлася пачуццё самаабароны. Вiдаць, што гэтае пачуццё было ў iм раней, бо чаго ж бы ён так стараўся, каб не ўжыць польскага слова.

- I мне, калi ласка, вады, - сказаў студэнт.

- I мне, прашу, - з жудасным нямецкiм акцэнтам сказаў той, што першы сеў на печы. Гэта быў самы старэйшы.

I таўсматы высунуў галаву з-за комiна i працягнуў руку: