Кузьма Чорны - Выбраныя творы

Хвоі гавораць

Друкуецца па зборнiку «Хвоi гавораць» /2­е выданне, Менск, БДВ, I928/. Упершыню апублiкавана ў газеце «Савецкая Беларусь», 1926, 9 мая. Датуецца траўнем /маем/ 1926 года. 1 Дзындра — шлак.

Буры

Друкуецца па кнiзе «Выбраныя творы» /Мiнск, ДВБ, 1934/. Упершыню апублiкавана ў часопiсе «Малады араты», 1926, №12. Датуецца лiпенем 1926 года.

Пачуцці

Друкуецца па зборнiку «Пачуццi» /Менск, БДВ, 1926/, дзе змешчана ўпершыню. Датуецца 1926 годам.

Начлег у вёсцы Сінегах

Друкуецца па кнiзе «Выбраныя творы» /Мiнск, ДВБ, I934/. Упершыню апублiкавана ў часопiсе «Беларуская работнiца i сялянка», 1927, № 7. Датуецца лiпенем 1927 года.

Вераснёвыя ночы

Друкуецца па зборнiку «Вераснёвыя ночы» /Менск, БДВ, I929/. Упершыню апублiкавана ў часопiсе «Узвышша», 1928, № 4. Датуецца снежнем 1927 i жнiўнем 1928 года.

Справа Віктара Лукашэвіча

Друкуецца па часопiсе «Узвышша», 1929, № 5, дзе апублiкавана ўпершыню. Датуецца траўнем 1929 года.

Макаркавых Волька

Друкуецца па часопiсе «Полымя рэвалюцыi», 1938, кнiга 5­я, дзе апублiкавана ўпершыню. Дата напісання пад тэкстам адсутнічае.

Маленькая жанчына

Друкуецца па аўтографе, дзе мае назву «Дванаццацiгодняя жанчына». Упершыню апублiкавана ў альманаху «Беларусь», 1943, кнi­ га 1­я. Датуецца сакавiком­красавiком 1942 года.

Вялікае сэрца

Друкуецца па аўтографе. Упершыню апублiкавана на рускай мове ў часопiсе «Красноармеец», 1944, № 13–14. Дата напісання пад тэкстам адсутнічае.

Небеларуская мова ў беларускай літаратуры

Друкуецца па часопiсе «Узвышша», 1928, № 5, дзе апублiкаван ўпершыню. Дата напісання пад тэкстам адсутнічае. 1 Язэп — у 20­я гады ў беларускай прэсе так перакладалася iмя Iосiфа Сталiна.

Слуцкія сурвэты

Друкуецца па аўтографе. Дата напісання пад тэкстам адсутнічае.

Дзённік

Упершыню апублiкаваны ў часопiсе "Полымя", 1965, № 4, амаль на цэлую трэць скарочаны рэдактурай i цэнзурай. Публiкацыю суправаджаў грунтоўны артыкул С.Александровiча, даследчыка жыцця i творчасцi К.Чорнага. Яшчэ больш (амаль удвая) скарочаны тэкст "Дзённiка" ў 8-м томе Збору твораў: хрушчоўская "адлiга" змянiлася брэжнеўскiмi "прымаразкамi".

Друкуецца паводле часопiса "Полымя" (1988. № 4. С.155-163), дзе апублiкаваны без скарачэнняў (публiкацыя Р.Раманоўскай). Публiкацыя суправаджаецца ўступным словам Васiля Быкава, якi, у прыватнасцi, назваў "Дзённiк" яшчэ адным "красамоўным дакументам эпохi, хвалюючым сведчаннем багатай душы нашага волата слова, вялiкага Кузьмы Чорнага".

Некаторыя стылiстычныя ўдакладненнi зроблены згодна з аўтографам, якi захоўваецца ў сямейным архiве пiсьменнiка. Асаблiвасцi стылю пiсьменнiка (зайходзiў, смрод) як факт аўтарскай мовы празаiка пакiнуты. Рознастылёвасць паасобных слоў (тыпу Менск- Мiнск) унiфiкавана ўбок пераважнага напiсання.

Аўтограф дзённiка ўяўляе сабой малы агульны сшытак памерам 13 х 17,5 см у шэрай вокладцы, дзе захавалася больш як сто старонак. Пагiнацыя праведзена толькi да 77-й старонкi, дзе i зроблены апошнi легендарны запiс Божа, напiшы за мяне мае раманы... На фарзацы сшытка аўтограф "Притыцкий". Паводле ўспамiнаў дачкi Кузьмы Чорнага, Рагнеды, Сяргей Прытыцкi i падараваў гэты сшытак "майму бацьку", калi нейкi час жыў разам у Маскве ў гатэлi "Якорь". Мiкалай Карлавiч аддаў сшытак дачцэ, дзе яна занатоўвала любiмыя паэтычныя творы. Потым, калi сшытак спатрэбiўся, аддала яго назад бацьку, папярэдне выразаўшы спiсаныя ёю старонкi.

Запiсы К.Чорнага зроблены пераважна сiнiм атрамантам (хоць пiсьменнiк найбольш любiў чорны атрамант), почырк выразны, буйнаваты (часам, напрыканцы старонкi, запiсы рабiлiся дробнымi лiтарамi, аднак па-ранейшаму выразна).

Сшытак пачынаецца з празаiчных нататак:

с.1-5. Пачатак рамана "Скiп'ёўскi лес" (канчаецца фразай: Няма-ведама дзе ён падзеўся i нiякiя пошукi не ўзвялi следства на праўдзiвую дарогу);

с.6 - пустая;

с.7-16. Другi варыянт пачатку рамана "Скiп'ёўскi лес" (апошняя фраза: Праўдзiвей сказаць, юнацтва яе пачалося разам з вайною. I хоць яна была такая...);

с.18 - пустая;

с.19-22. Трэцi варыянт пачатку рамана "Скiп'ёўскi лес" (апошняя фраза: Пашла яна замуж толькi выбiўшыся з падлеткаў);

с.23-52. Чацвёрты варыянт (самы буйны) пачатку рамана "Скiп'ёўскi лес" (апошняя фраза: Але гэта ўжо было роўна праз два гады), прычым на с.55 ад слоў як свой i вядомы здаўных пачынаецца кавалак тэксту чорным атрамантам.

с.53-77. Дзённiк (прычым памiж старонкамi 54-й i 55-й аркуш выразаны нажнiцамi, аднак пагiнацыя захавана). На с.73 тэкст 5 кастрычнiка. Нiчога не пiсаў... да фразы Беларускай iнтэлiгенцыi бадай што ўжо няма, а гэтыя носяць яе iмя i сцiраюць з нашага жыцця беларускi характар уключна напiсаны сiнiм атрамантам; запiсы ад 11 кастрычнiка (с.75) i да канца - чорным атрамантам.