Сакрат Яновіч - Доўгая сьмерць Крынак

Пілі каньяк; грузінскі зь пяцьцю зорачкамі. Кіра, бестактоўна, паставіла на стол няшчасную качку; яе, усё-такі, зьелі. Пасмакаваў госьцю бігас, бязьлітасна наперчаны. Закуска больш падыходзіла пад вострую гарэлку, жытнёўку. Старшыня меў апэтыт і неўгамонна хваліў кожную страву. Ён адвёў у бок руку, мабыць, каб, залётна, ушчыпнуць Кіру за кульшу. (Сьцяпану так здалося?) Гасьціна адбывалася ў напружанасьці; анэкдоцілі, але бяз той хаатычнасьці, калі людзі зыходзяцца дзеля пустой забавы.

Уся таптаніна, стараньне аб добрыя адносіны са старшынёю, дбайнасьць аб апінію й гэтак далей — зьявіліся ў апошнія часы... Кіра мела рацыю, разглядаючы актыўнасьць Сьцяпана як звычную хілую барацьбу за ўласныя інтарэсы. У яго не было высокапастаўленых сяброў; Сьцяпанавы аднаклясьнікі не дабіліся чаго-кольвек значнага, мурашыліся яны ў тлумных фірмах, на безнадзейна нізавых пасадах. Такою, вось, атрымалася кляса, пасьляваенная, у якой вучыліся мужчыны, дэмабілізаваныя з арміі, нярэдка расьпітыя, зь інстынктамі банды. Калі Сьцяпан прывёў Кіру на выпускны баль, у зорны чэрвеньскі вечар, яна, ужо дзесяціклясьніца, са страхам слухала жартаў гэтых вучняў з густымі вусамі на абветраных тварах, пасечаных старэцкімі маршчынамі; яны паглядалі на яе адкрыта, шапталіся паміж сабою, адкліквалі Сьцяпана; каля іх круціліся ўгадаваныя дзяўчаты, яскравыя, пра якіх хлопцы кажуць з двухзначнай інтанацыяй голасу: "Такую ты нічым не спалохаеш". Тыя маляванкі выбягалі кудысьці, дзе знаходзілася люстра. Кіры хацелася паглядзець сваю прычоску, але яна не адважылася адыйсьціся: самавітыя дзеўкі маглі-б — крычы, не крычы! — выдаць яе на паганьбаваньне, пагасіўшы сьвятло, у туалеце... Што ім? Сьмех ды столькі! Шмат танцавалі, усе, пілі непрыстойна, па-змоўніцку, сьпяшаючыся выпіць i дакупіць у Кульгавай Зоські. Сьцяпан, ад непрызвычаенасьці да гарэлкі, званітаваўся ў расчыненае акно, пад воўчы рогат, якога ніколі не забылася... Сьцяпана завялі ў настаўніцкі пакой i ўкладавілі там на лаве. Кіра, седзячы каля яго, дранцьвела ад думкі, што ён, вось, возьме ды памрэ! Сьцяпану вярталася прытомнасьць, i ён шаптаў, пабялелы: "Хвароба на гэту гарэлку". Яна гладзіла яго па руцэ, быццам цяжкахворага, i перамагала жаданьне ўцячы адсюль, выбаяцца ў закуцьці, паплакаць у вахвоту. Нехта высадзіў галаву спаміж дзьвярэй, пра штосьці запытаў, не расшчаміўшы конскіх зубоў, усьміхнуўся шчакою да Кіры, як бы сказаў: "Цяпер ты ня выкруцісься з нашых рук!"

Перапалох, дзікі перапалох! Ад такога перапалоху нават i сьлязінка ў воку не пакажацца. Сьцяпан паволі прыходзіў у сябе, i гэта нешта гарантавала ёй. Яна падыйшла да тэлефону: куды званіць? У міліцыю? Выгаварыць усё й чакаць? Яна ня ўмела набраць нумар, бачыла, як рабілі гэта іншыя, але сама ні разу не званіла; у бацькоў не было тэлефону. У сябровак... Невыносна скрыпела падлога. Кіра зноў села ля Сьцяпана i ўся сьціснулася, так моцна, што ніякая сіла не разагнула-б яе, не расхіліла-б ёй ног, рук не раскрыжавала-б. Ведала, што няма выйсьця; на летнім сэаньсе, шанцовым, на якім яна апынулася як дарослая, у паўпустым кінатэатры, глядзела сцэну, сытуацыю, існаваньня якой толькі здагадвалася паводле мармытлівых чутак: зацюканая дзяўчына й трох хлопцаў, от, Кірачка й зграя тыпаў з зубялямі, п'яных... Ён, Сьцяпанка, любіць мяне, i калі даведаецца пра маё няшчасьце, гатовы пайсьці на самае вялікае глупства павесіцца або падрэзаць сабе жылы! Яна памятае, што менавіта тузала яго тады за руку, баязьлівая, каб ён урэшце падняўся з лавы, сеў. Іх, паганцаў, можа ўдасца ўпрасіць, вымаліць тую адцяжку, якая абазначала-б цьвёрдае абяцаньне прыйсьці па добрай волі ў дамоўленую кватэру, потым, i адпакутваць — у таямніцы й не на людзкіх вачох. Яна думала, угледжваючыся ў зьнерухомелыя да ўскраю бяспамяці зрэнкі Сьцяпанавых вачэй, i праклінала разбойніцкі баль. Не вінаваціла яго ў даверлівасьці да людзей... Тая ноч закончылася камічна звычайна: зьявіліся трох — адзін зь іх дакладна выгалены — і, катэгарычна раскалаціўшы Сьцяпана, пацягнулі яго й Кіру танцаваць ды піць да белага дня.

"Божа, як зь ім будзе мне жыць?!" Ён, згодлівы, не супрацьставіцца нікому. Не жыцьцё, але вечная цяганіна будзе, пастаяннае адцягваньне — ад кагосьці або ад чагосьці. Жадалася ёй, каб Сьцяпан быў бойкім хлопцам.

Сьцяпан Сумленевіч цяпер клапоціцца пра суадносіны з начальствам, каб... дабром перамагаць зло. Гэтыя яго словы выклікалі ў Кіры істэрычны сьмех. Яна, пазьбягаючы іроніі, змахлявала яму, ужо паціху абражанаму яе рагатаньнем, што ёй нечакана ўспомнілася даўняя сяброўка ды яе дзівацкія ўчынкі. Ведаеш, Сьцяпанка, дачка нашай суседкі, калі я была яшчэ паненкай, заскочыла да нас, да мяне, з патаемнай просьбай пазычыць ёй маліновую сукню, у якой, яна бачыла, хадзіла мая маці пры сьвяце, стройная кабета, і таму надумала, што ў гэтай сукні будзе надта дарэчы выбрацца на сустрэчу зь лётчыкам, брунэтам у сінім мундзіры, абвешаным срабрыстымі пазнакамі, што жадаў ажаніцца між іншым па прычыне асобных патрабаваньняў ягонай службы, ад нядаўна сакрэтнай — толькі ці старая захоча рызыкаваць сукняй...