Уладзімер Глыбінны - Вялікія дарогі [пра мінулае]

...Што-ж дзень наступны мне рыхтуе?..

Заранак на ўсходзе здавалася абяцаў тому аўторку цудоўны летні дзень. Ён не хаваў ў сабе нічога таямніча-трывожнага й зусім не пасаваў да тых насьцярожана-няпэўных прадчуваньняў, якімі жыло насельніцтва гэтага, прыбітага навінаю вайны, места. Менск яшчэ спаў цяжкім і ад позьняе стомы непрабудным сном, калі чэрвенскае сонца пачынала паволі ўсё вышэй і вышэй уздымацца над зубчастымі спадамі ўсходніх лясоў і ружовіць шчарбатыя сьцены камяніцаў вясёлым адбіткам сваіх зырка-іскрыстых, гарэзьлівых праменьняў.

Колькі першых тоненькіх праменьчыкаў прабіліся праз вузкую шчыліну камэрнага вакенца й пачалі павольна рухацца па шурпатай, скрозь у дзюрках, бруднай сьцяне пад стольлю. Кастусь прачнуўся першым. Цяжкія павекі нейкі час не слухаліся й доўга заставаліся апушчанымі на змучаныя бяссоньнем вочы. Цяжкі тлум стаяў у галаве. Быццам нейкая сьвінцовая заслона залягла пад чэрапам, сьвідравала мозг і затуляла Божы сьвет. Балела ў патыліцы. Дрыготка-востры нэрв стукаў у скроні. Кастусь намагаўся пераадолець цяжар апушчаных павекаў. Ён павольна расплюшчыў вочы, і адразу ягоны погляд прыцягнула да сябе блакітнае прадоньне неба, якое віднелася праз ваконную фортку ўгары. Ніводная хмарка не зацяняла нябеснае сіні. Яно зырчэла ў далячыні бяздонным пералівам аднае чыстае фарбы й цешыла зрок спакусамі вечнае прыгажосьці. Палетняму гарачае сонца ўжо надавала яму лёгкае празрыстасьці й рабіла яго радасным у адчуваньнях кожнага сузіральніка, не кранутага людзкою бядою. Блакітнае неба клікала да адвечнае красы й спакою. На момант, здавалася, чалавек тады забываўся аб той скрусе, што ўжо трэці ваенны дзень неадступна скрабла цяжкімі згрызотамі душу чалавека.

Кастусь доўга ляжаў на падсьцеленым пад бок паліто. Ён стомлена глядзеў на асьветленую пасмамі сонца шчарбатасьць сьцяны, на плахтачку сіняга неба, на камэру, на бледныя твары яшчэ сьпячых на доле людзей і думаў аб неспадзяванасьцях людзкога лёсу. На ягоных вачох сонечны прамень на сьцяне значна абнізіўся, пакуль ён павольна ўзважваў перагасы свае горкае долі. Неўзабаве адзін за другім пачалі прачынацца й іншыя небаракі. Незадоўга ў камэры загаманілі. Людзі прыўздымаліся з каменнага долу й ужо седзячы або стоячы даходзілі да зразуменьня свайго становішча. Не хацелася ні аб чым гаварыць. Ня было чым цікавым дзяліцца зь іншымі. Цяжкія думы поўнілі голаў зьняволенага. Кожны толькі тое й рабіў, што акідаў трывожнымі вачыма іншых, пераводзіў пагляд на ваўчок у дзьвярох, затым журботна прыліпаў зрокам да сьвятла блакітнае палонкі ўгары. І толькі там кожны адчуваў нешта сьветлае й ачышчальнае, што лучыць яшчэ душу з жыцьцём і не дае памерці чалавечым спадзяваньням. Кожны верыў, што нешта мусіць здарыцца такое, што зьменіць няпраўду на праўду, прынясе жаданую волю й канец цярпеньням. Толькі там, за вакном, дзе шумеў жыцьцёвы прыбой, бытавала канечнае шчасьце кожнага. Там засталіся пакутваць, можа яшчэ больш, чым тут за кратамі, іхныя родзічы, дзеткі, жонкі, браты ды сёстры. Кожны зьняволены трымаў у сваёй уяве вобраз найдаражэйшых, пакінутых самотнымі на выпрабаваньні долі. Трывога міжвольна выдзялялася вонкі й клала разоры на задумныя твары прыціхлых нявольнікаў.

Кастусю прыгадаліся словы калішняга сябры па няволі з 1933 году. Тады той выказаўся, што каб якая-небудзь сіла раптам вызваліла ўсіх з вязьніцы й дала кожнаму ў рукі зброю, дык зь якім-бы натхненьнем і энтузыязмам кожны змагаўся супраць сваіх панявольнікаў. Цяпер думка гэтая зноў прыйшла ў голаў Кастусю й ужо на гэты раз як ягоная собская, падмацаваная новымі выпрабаваньнямі. «Эх, каб турэмная брама раптам рашчынілася, а народ пачаў разьбіраць зброю з вайсковых складаў - вось тады крышыў-бы гадаўскія чарапы апрычнікавых галоваў. Ні адзін нявольнік зазнаў-бы смаку помсты справядлівага народнага гневу. Дазналіся-б тады каты, чаго яны вартыя. Пайшлі-б полымям і дымам угару ўсе катавальні й шыбеніцы. Дрыжэлі-б усе ахоўнікі інквізыцыйнае машыны», - лунала ў сьмедамасьці Кастуся.

Не пасьпеў ён закончыць свае думкі, як раптам над местам трывожна й працягла загулі дзесяткі сырэнаў. Супрацьпаветраная абарона азвалася безьліччу фабрычных гудкоў. Яны настырліва раўлі з усіх бакоў і нараджалі дакучлівыя думкі. Папераджаючы аб набліжэньні нямецкіх самалётаў, яны сваім няроўным пранізьлівым выцьцём паглыблялі нядобрыя прадчуваньні й сеялі ў душы чорны сум.