Уладзімер Глыбінны - Вялікія дарогі [пра мінулае]

Аднак Кастусю ня спалася. Ці то ад аднае духаты, або, больш падобна, ад узбуджаньня, ён нібыта й ня думаў класьціся спаць.

Затуліўшы зыркае начное сьвятло электрычнае лямпкі вялікім лістом сіняе паперы гэтак, каб яно не сьвяціла на матчын ложак ды ў твар сьпячае, спачатку ён прысеў да стала, разгарнуўшы кнігу.

Але дзе там... Хіба чытаньне йшло ў голаў? Прабягаў вачыма радкі літараў і тут-жа праз часіну лавіў сябе на тым, што нічога ня ўцяміў з прачытанага. Вяртаўся зноў і зноў да прачытанага, але ўсе намаганьні былі дарэмнымі. Думкі кудысь увесь час уцякалі ад чытанага, дарма што змушаў сябе вачыма не адрывацца ад радкоў.

Нарэшце кінуў, падыйшоў да вакна, і, загадзя вылучыўшы сьвятло, адхінуў край коўдры ад шыбы... За вакном была сьветлая чэрвеньская ноч. Чыстае сіняе неба мігацела тысячамі зорак. Кожная зь іх зіхацела, уздрыгвала й пасылала на зямлю свае бледныя халодныя знакі з іншага, далёкага й няведамага сьвету, які яна рэпрэзантавала сабой.

Над местам ня было відаць звычайнага ў такі час дывану агнёў ад вулічных ліхтароў, вакон дамоў ды доўгіх агністых шэрагаў электрычных лямпаў уздоўж чыгуначных шляхоў ды розных прыбудоваў на станцыі.

Усё прыхавалася й як-бы замерла ў цемры... Таму й набралі свае поўнае сілы адвечныя нябесныя сьвяцілы - тысячы зораў, што цяпер ня блекнулі й ня трацілі ў сваім бляску й зыркасьці над морам гарадзкіх агнёў. Яны былі ва ўсёй сваёй чароўнай незацемненай прыгожасьці. Нябесны звод сінеў і набраў свае выразістасьці й азначанасьці. На яго цяпер можна было глядзець і глядзець, дзівячыся Божаму цуду, што стварыў гэткі пекны чар прыроды ды пакінуў на шчасьце й уцеху людзей. Але людзі не разумеюць гэтага багацьця, дадзенага ім з Божых рук і Ягонае ласкі.

Зачараваным зрокам Кастусь прыпаў да небасхілу, і думкі яго снавалі вакол параўнаньняў і асацыяцыяў.

- О, гэтае вечнае хараство! - захоплена прамовіў ён амаль што ў голас да самога сябе. - Яно жыве заўсёды, адвеку, ад самога стварэньня гэтага цудоўнага сьвету, і будзе існаваць вечна... Праявы яго жывуць у душы чалавека, толькі не заўсёды яны выходзяць навідно, - думаў ён далей. - Часамі патрэбен зрух, якаясь надворная падзея ў жыцьці чалавека, каб ён мог ськінуць зь сябе кару нарослых умоўнасьцяў жыцьця, заўсёдняга страху за свой і сваіх блізкіх лёс, пазбыцца накінутых і чужых ягонай натуры звычак і паводзінаў, выйсьці із змушанага падпольля духу, і, расчыніўшы шырака сваю душу павевам вольнага прыгожага сьвету, увабраць яго ў сябе й праз сябе, збагаціўшы аздобамі свае асобы, аддаваць іншым і несьці далей у сьвет, усяму чалавецтву адвечныя каштоўнасьці, прыгожасьць, любоў, літасьць, спагаду ды шчырую сяброўскасьць.

- От-жа ў гэтым можа й сэнс існаваньня чалавека, вянца прыроды, вышэйшае пад Богам жывое істоты.

Сузіраньне й развагі будзілі ў ім пачуцьцё адзінства з сваімі продкамі. Можа яны гэтак-жа сама, наглядаючы за россыпам зорак у небе, пачувалі сябе часьцінай гэтага неабсяжнага сьвету й былі зачараваныя ягонай прыгажосьцю.

Прыгадаўся Ўл. Жылка зь ягонай лірай, дзе

Адно, ягоную ўвагу ад гэтага назіраньня адцягвалі якіясь загадкавыя ўспышкі чырванавата-зелянаватага сьвятла над горадам, недзе ў раёне вакзалу. Выглядала, нібы нейкія ракеты ўзносіліся праз пэўныя прамежкі часу высока ў небе й зрабіўшы крывую ў выглядзе няпоўнае дугі на момант асьвятлялі высачыню рассыпаўшыся тысячамі дробных агеньчыкаў-іскрынак, хутка гасьлі. Ад гэтага цемра ставалася на нейкі час гусьцейшай і раптоўна запаноўвала запраўдная ноч, пакуль вочы ня звыкаліся й пачыналі вырозьніваць шэраватыя цені высокіх будынкаў.

Ён глядзеў угору. Вось ізноў узьляцела зялёная, а за ёю чырвоная ракета.

- Гэта, мусіць, нейкія сыгнальныя знакі. Але чые? Савецкія, ці можа... нямецкія?

Яму цяжка было дапусьціць, каб гэта былі ўжо чужыя разьведчыкі ў самы першы дзень вайны.

Не пасьпеў ён узважыць сваіх меркаваньняў, як раптам пад вокнамі, што выходзілі на вуліцу й былі цяпер зачыненыя ваканьніцамі знадворку, пачуліся прыцішаныя мужчынскія галасы. Да вушэй даходзіла нейкая нявыразная гутарка. Было ўражаньне, што некага шукаюць. Кастусь насьцярожыўся й пачаў прыслухоўвацца. Падобна, што й маці прачнулася ды таксама прыслухоўвалася. Праўда, за часіну ўсё прыціхла.

- Сынок, хто гэта ходзіць пад вокнамі? - запытала маці, прыўзьняўшы голаў ды глянуўшы на яго.

У гэты момант Кастусь быў зусім спакойны, зраўнаважаны нядаўным назіраньнем, не прадчуваў нічога благога й не прыдаваў асаблівай увагі пачутаму. Таму, каб заспакоіць маці, ён зусім шчыра, аўтарытэтным голасам сказаў: