Сакрат Яновіч - Загоны

Увечары яна нікуды не выходзіла. Ні да студні, ні ў краму. Быццам баялася надысці на Юрку.

А мо сыходзілася Таня патаемна з Грышкам? I магла ж быць між імі гэткая размова:

— Таня, ты не бачыла Юркі?

— Не-а.

— Я заходзіў да яго, але ён, некуды знікае вечарамі...

— Навошта ён табе?

— От, хацеў пагаварыць з ім.

— З гэтым дзіваком?!

— Чаму так кажаш?

— Бо ён якісьці прыдурак!

— Прыдурак?

— Кінь ты ўсё пра Юрку... Лепш скажы, што цікавага ў цябе?..

Вядома, што Тані значыць сказаць такое пра Юрку, калі яна не адпісала яму лімта, хаця б колькі слоў, ну хоць паштоўку за дробны грош: «Найлепшыя пажаданні...» Ды дзе там! Па грудзях распаўзалася яму пякотка. Яшчэ і маці з бацькам заявіліся па яе на прыпынак, быццам тут у яе няма адбою ад хлопцаў! Крыўдна, як ні кажы. I нікуды ты не падзенешся, сам грызіся, зашыўшыся ў нейкае закуцце. Дзяўчына не хоча цябе — І кропка. Гэта так. Але каб яна хоць сказала: адчапіся.

«Я павінен дамагчыся ад яе адказу, інакш не вытрываю! Мне трэба сустрэцца з ёю — хоць на хвілю, але сам-насам...»

— Прынясі, Юрачка, вады, — папрасіла маці і як бы са здогадам паглядзела на сына. Бацька паехаў у млын, і ёй, відаць, хацелася, каб дзень прамінуў без панурае тупаніны па гаспадарцы. Стары сказаў бы: «Табе, маці, панскія думкі ў галаве, бачу я!»

Юрка ўзяў вядро, пачарнелае ад старасці, з занітаванай дзіркаю ў дне, і лёгкімі нагамі выйшаў на вуліцу, белую ды ціхую. Наўпрасткі цераз агароды, у кірунку Доўгага выгана, бегла, брыкаючыся, нечае жарабя. Каля студні з уледзянелым гарбом нікога не было; нехта заядла сек дровы, пэўна, тонкае галлё, але за наінелымі дрэвамі стук чуўся глухі і недакладны. Юрка зачэрпаў вады і ўзяўся быў цягнуць вядрыска наверх, усё часцей дыхаючы ад знячэйнага яму якогасьці страху, такога знясільваючага, бы вось загарэліся недзе гумны або нечы свіран, і, перад тым як закрычаць, трэба рынуцца гасіць... Раптам схапіўся ён рукою за ліпкі ад марозу зруб, усё роўна што заглядаючы, ці акуратна апусцілася туды вядро, адступіўся, назграбна і хістка, пачаў падаць і ўсё шырэй расстаўляць ногі. Ён крыху павярнуўся быў, намагаючыся выпрастацца, але паваліўся як падкошаны. Яго кідала вобземлю, невідочная сіла прыдушвала, знявольвала рукі, хапала за горла, з якога вылятаў жахлівы хрып...

Прыйшлі людзі і вельмі здзівіліся, што Юрка, не п'яны і не пакалечаны, ляжыць у снезе. Яны паднялі яго пад пахі, але ён не мог ісці, нешта мармытаў, выплёўваючы з рота сініою пену. Калі завалаклі Юрку дахаты, там узнялося замяшанне, якое бывае тады, калі прыходзіць у радзіну смерць. Маці галасіла, ламала рукі. Бацька, некім выкліканы з млына, моўчкі і нікому не гледзячы ў вочы, пайшоў у Верхні Лес па знахара.

Пасля Юрка не раз раздумваў аб сваёй хваробе. Яму рабілася сцішна ад усведамлення сабе таго, што тады, аказвалася, ён як быццам усё чуў!

* * *

Лекары не казалі яму, якая гэта хвароба. Ён пакінуў распытваць у іх пра яе, пазычыў у бібліятацы медыцынскі даведнік, уважліва вышукаў у ім адпаведны раздзел. Прачытаў і зразумеў, што з'явілася ў яго эпілепсія Джэксана. Узнікае яна, праўдапабодна, ад гвалтоўнага пярэпалаху або нястрымнага гневу, магчыма, і ад роспачы. Ад роспачы?

Юрка вылечыўся. Яго малады арганізм дапамог найбольш. Не лякарствы.

XV

— Забярэм цябе, Юрачка наш, са школы, — гаварыла маці, не выплакаўшыся да канца.

Бацька не адзываўся.

— Мне трэба вучыцца, мама. Паеду ў Беласток...

— Які з цябе вучань, бедны ты мой. Ты ж хворы! Юрку гэта непрыемна ўразіла.

— Раз адзін нешта сталася, а вы ўжо: хворы, хворы!..

Неўзабаве пасля гэтае гутаркі ён зноўку меў прыпадак эпілепсіі. Потым прыступы яе адбываліся прыблізна пад канец кожнага месяца, пасля якіх ён заўсёды чуўся так, як бы выхапіў ад лёсу яшчэ трохі жыцця сабе, з неймавернаю натугай. Юрка пазнаваў набліжэнне іх, выбіраў зручнае месца, дома або на ўтравелым ускраі вуліцы, і там правальваўся ў тое пекла, боль, ад якога — словамі не выказаць яго! — цела ўяўлялася неверагоднай гранатаю, што выбухае, выбухае і не можа выбухнуць, разляцецца самавітымі аскепкамі! Невыпадкова, відаць, здаралася так, што тыя прыступы ў Юркі пачыналіся ў дні прыкрых заняткаў па тэхнічнаму рысунку; часамі адлягалі.

Гарбаты настаўнік, што крыўдаваў на ўвесь свет, невыносна кпіў з Юркі.

Аднойчы забрала Юрку карэтка «хуткай дапамогі».

У класе, наогул ужо неблагім, пайшла пагалоска: Юрка — ненармальны! ён — валянтоўшчык! Нічога з яго не будзе, хоць на выгляд хлопец непаганы.