Андрэй Федарэнка: Шчарбаты талер

У нас кожную вясну высякаюць і выкошваюць шчарбатымі косамі з двароў, агародаў і паплоўчыкаў цэлыя абярэмкі парасткаў-дубцоў. Парасткі ж пускае ўсё, што не лянуецца: слівы, вішні, лаза, асінкі, яблыні, ажыны, бярозы...

I вось уявіце: адпраўляюся я ў канец свайго агарода, выкопваю ліпку ці тую ж бярозку, нясу ў двор і саджаю. Глупства. Ніхто не зразумее. Сябры пачнуць смяяцца. Сусед дзядзька Ігнат зірне пагардліва. Маці насварыцца. Гэта ў кніжцы ці ў тэлевізары прыгожа: дзяўчынка трымае дрэўца, а хлопчык засыпае ямку зямлёю і палівае з якога-небудзь іржавага чайніка вадзічкаю. Прыгожа. Карысна. I дрэўца будзе расці, і хлопчык з дзяўчынкаю, магчыма, пасябруюць і потым, ужо дарослымі, прыйдуць пад цяністую крону і ўспомняць: гэта ж трэба! — дзякуючы такой бяздушнай, шурпатай дзеравяшцы з лісцем уверсе нарадзілася наша незямное каханне!..

Вось пра якія сімпатычныя карціны ў сваім дзяцінстве я мог толькі марыць.

II

I ўсё ж я не здаваўся.

Недзе ў пятым класе, увосень, вяртаючыся са школы, каля чужой, кінутай хаты я трэекаю выкапаў корчык малінніку, прынёс і крадком пасадзіў на мяжы паўз плот, што падзяляў наш двор з дваром дзядзькі Ігната.

Я пасадзіў яго, гэты пракляты корчык, і забыўся. Я нават ні разу не паліў яго вадою. Тым не менш ён прыняўся і разросся. Ваявалі мы з ім люта: касілі, высякалі, выдзіралі, выкопвалі — усё марна. Кожную вясну невядома адкуль з'яўляўся і лез сцяблінкамі ўгару, і слаўся ўюнцом па двух дварах, дабіраючыся ледзь не пад самыя ганкі, малады маліннік. Урэшце здаліся — на палосцы мяжы вынішчаць яго перасталі.

Гэты маліннік расце і цяпер. Ён даўно абагнаў ростам плот, пачуваецца тут па-гаспадарску, але галоўная яго асаблівасць тая, што за ўсе гады ніхто ніколі не бачыў на ім ніводнае ягадкі. Можа, я вывеў якісь рэдкі, незвычайны гатунак?

Хоць гэта не апраўданне, вядома. Ды і якое маліннік (хай сабе і дзівоснага гатунку) дрэва?

III

У восьмым класе я зноў узяўся за сваё.

Неяк увесну пайшоў у лес глядзець, ці ідзе ўжо сок з бяроз, і ўбачыў адзін каля аднаго тры дубкі. Такія роўныя, тоўсценькія. Сантыметраў трыццаць ростам.

«Гэта не маліннік, — подумаў я, — а сур'ёзныя, сапраўдныя дрэвы. Апетыя ў казках, вершах і розных апавяданнях. Дуб-цар, дуб-волат!.. Да таго ж, карысныя дрэвы: улетку будуць даваць цень, і жалуды свінням можна будзе збіраць проста ў двары».

Дубкі ўяўляліся мне трыма роднымі братамі. Я пашкадаваў разлучаць іх, а выкапаў усіх трох і пасадзіў на роўнай адзін ад аднаго адлегласці каля таго ж плота, апанаванага маліннікам. У ямкі пад карані я падклаў гною, паліў дрэўцы і пайшоў на выган гуляць у футбол.

Увечары, вярнуўшыся, адразу кінуўся да дубкоў і ўбачыў на іх месцах толькі прытаптаныя ботам латкі свежай зямлі. У сваім двары, абапёршыся на плот, глядзеў на мяне і курыў дзядзька Ігнат.

— Тут жа на абодва двары сонца ніколі не гляне, калі яны вырастуць, — адказаў ён на маё маўклівае запытанне. — Чым ты думаў? Ты бачыў, што пасадзіў іх пад самай высакавольтнай лініяй? Яны ж будуць расці і электраправады рваць (ён так і сказаў «электраправады»). Іх жа ніводзін гром не прапусціць, ніводная маланка не праміне! Ты ведаеш, якія ў іх карані? Яны ж да градаў дабяруцца, да сотак, будуць сокі цягнуць!

Пра гэта я не падумаў.

Мне зрабілася сорамна і стала шкада дубкоў, якіх пагубіў нізавошта.

IV

Перад тым, як ісці ў армію, я пасадзіў рабіну.

Навучаны вопытам з маліннікам і дубкамі, гэтым разам я быў разумнейшы і хітрэйшы. Я выбраў месца ў самым глухім, зарослым крапівою кутку за дрывотняю. Тут няма высакавольтнай лініі. Сюды не дабіраецца каса. Грады далёка, і маё дрэўца не зможа дацягнуцца туды каранямі. Нікому і нічому рабінка не будзе тут замінаць.

У войску я калі-нікалі ўспамінаў той глухі куток двара, рабіну, і тады мне неяк цяплей рабілася на душы і пачынала здавацца, што гэта не дрэўца, а дзяўчына падрастае там і чакае мяне...

I вось я вярнуўся. I пайшоў глянуць у той куток. I ўбачыў, што мая рабіна — не выцягнутае, не стройнае дрэўца, як уяўлялася мне ў войску, а хваравіты, пахілены набок дубец, амаль не падрослы. Блізка была дрывотня, пасля дажджоў вада сцякала з даху і падмывала з аднаго боку дзёран, пахіляючы рабінку, не даючы ёй умацавацца. Я выраўняў яе і прывязаў мяккай вяровачкай да плота.

З тых часоў кожны раз, прыязджаючы з горада, я найперш ішоў вітацца са сваім дрэвам, каб пагладзіць яго па ствале, абламаць ці абрэзаць сухія галінкі.

Дрэўца расло, ствол таўсцеў, галіны выцягваліся ўверх і ўбакі. I ўсё ж яно хварэла. Нешта яму шкодзіла тут. Лісцікі былі рэдкія, маленькія і рана пачыналі жаўцець і асыпацца. Пладоў рабіна таксама не давала — нейкія дробныя, ссохлыя зялёныя шарыкі, якія асыпаліся разам з лісцем.