Андрэй Федарэнка - Шчарбаты талер

— Але ж манет было восем! — Аксана хуценька падлічыла:— Пяць знайшлі на месцы фальварка, дзве — у афіцэра, а дзе яшчэ адна?

— Акурат у цэль,— пахваліў бацька.— У тым і справа, што ў французскага афіцэра было не дзве, а ўсе тры манеты. Як яны да яго трапілі — невядома, але факт фактам. І шыфраваў ён сваю «карту» — бяросту таксама пры дапамозе ўсіх трох талераў. Адпаведна, такім жа чынам гэтая «карта» і павінна разгадвацца. Гэта як гульня ў кубікі: аднаго не хапае — і слова ніяк не складзеш.

— І... не знайшлі? — Чэсь праглынуў сліну.— Трэцюю манету?

— Не. Хоць шукалі яе не адзін год, перакапалі тут усё наваколле, апытвалі тутэйшы люд... Неаднойчы раскопвалі і саму магілу — патаемна, уночы. А француз, нібы помсцячы за свае пакуты на гэтым свеце, з таго свету пацвельваўся з жывых: «Шукайце, шукайце! Во загадаў вам загадку!» Яшчэ да рэвалюцыі аб'явілі немалую ўзнагароду таму, хто знойдзе і перадасць уладам гэты трэці талер. Тады ж і з'явіліся манеты­падробкі. Праўда, іх лёгка было «раскусіць»: фальшываманетчыкі не маглі ведаць, што на сапраўдных талерах — зробленыя нажом насечкі на рубцах. Дарэчы, Аксанін талер, хутчэй за ўсё, акурат і ёсць адна з тых дарэвалюцыйных падробак.

— Не можа быць! — пакрыўдзілася за сяброўку Аксана.— Кацін тата не стаў бы трымаць у сябе несапраўдную манету.

— Магчыма. Ну, вось такая гісторыя,— нечакана закончыў бацька.— Сцямнела зусім, і мошкі нас загрызлі, і куродым наш патух.

— Гэта ўсё?! — у адзін голас усклікнулі Чэсь з Міхалам.

— Вось так заўсёды! — Аксана ад крыўды аж пасунулася ад бацькі на край лавачкі.— Трэці раз бярэшся расказваць, і ўсё нешта перашкаджае!

Бацька здзівіўся:

— Гэта, праўда, усё, што я ведаю.

— Не ўсё, мы і таго не ведаем! — запярэчыла Аксана.

— Дык пытайцеся, я паспрабую адказаць.

Чэсь з Міхалам пачалі перашэптвацца.

— Скажыце, а дзе цяпер тыя дзве манеты і бяроста? — раптам спытаў Змітрок.

Бацька засмяяўся:

— А, вунь яно што! Самі, значыць, вырашылі паспрабаваць? Што ж, паспрабуйце... Толькі ведайце — будзе вам няпроста, таму напярод рыхтуйце сябе да магчымых горычы і расчараванняў...

— Лепш навучы, парай, што нам найперш рабіць? — сказала Аксана.

— Найперш, калі прыедзеш у Мінск, даведайся ў Кацінага таты, адкуль у яго гэты талер, ці не фальшывы ён. Потым: у вас, у Паплавах, у школьным краязнаўчым кутку, наколькі мне вядома, павінна быць копія бяросты...

— У нас? Тут? — аж не паверыў Міхал.

— У вас або ў гарадскім краязнаўчым музеі. Там усе супрацоўнікі ведаюць пра гэтую гісторыю.

— А манеты?

— Павінны быць і копіі манет. Справа ў тым, што перад вайною з Ленінграда ў наш Мінскі архіўны музей былі перададзены гэтыя два талеры і дакладная копія бяросты — ад самой бяросты, вядома, ужо нічога не засталося. А з Мінску копіі рассылаліся ва ўсе краязнаўчыя музеі, якія рабілі запытанні.

— Няўжо так проста ўсё? — уразіўся Чэсь.

— Калі было б проста, гэтую тайну даўно раскрылі б,— заўважыў бацька,— а так з кожным годам, з кожным дзесяцігоддзем усё круціцца, нібы кола: не хапае самага галоўнага — трэцяй манеты. Дзе згубіў ці схаваў яе паранены француз — хто ведае...

«Я ведаю! Яна ў мяне ў кішэні!» — ледзь не ўскрыкнуў Чэсь. Падчас усяго вечара яму карцела прызнацца ў гэтым, пахваліцца сваёй знаходкаю. Але штораз ён адчуваў на сваім локці цвёрды, рашучы поціск Міхалавай рукі. «Маўчы!» — азначаў гэты поціск.

— У крайнім выпадку,— працягваў бацька,— калі вас напаткае няўдача ў школьным або краязнаўчым музеі, магу параіць вам вось што. Я ўжо расказаў Аксане — загадчыкам у Мінскім архіўным музеі працуе знаёмы Аксанінага настаўніка гісторыі, Барыса Рыгоравіча. Я магу пазваніць яму ці напісаць запіску, Аксану пусцяць у архіўны музей, яна паглядзіць усё на свае вочы і выпіша, што трэба.

— А ці маглі б мне на час даць гэтыя манеты? — спытала Аксана.

. — Калі толькі на месцы, у архіве, пад наглядам загадчыка... Ага, і яшчэ! — схапіўся бацька.— Я забыў сказаць вам, што сапраўдны талер застаўся толькі адзін — другі знік у час вайны, засталася толькі копія.

— Як... знік?!

— Так, вельмі проста. Ці мала што знікала з нашых музеяў і ў часы акупацыі, і пасля акупацыі... Вось бачыце,— заключыў бацька,— якія перашкоды вас чакаюць? Калі нават дапусціць самае неверагоднае: што ў Аксаны сапраўдны талер, другі — у архіве — усё адно не хапае трэцяга.

Чэсь з Міхалам ледзь стрымліваліся, каб зараз жа не заспяваць, не закрычаць, не затанцаваць ад радасці.