Васіль Ткачоў - Вятрак – птушка вольная

– Вайна не вайна, а не свяціць жа задам! – шлёгаў і шлёгаў ён пугай над спіной каня, нібы той быў вінаваты, што пачалася, калі верыць таму строгаму мужчынскаму голасу, вайна. – Нэ-э, маць тваю пройбу!..

Кірмаш гуў. Юраська сядзеў на возе, а тата цёрся недзе сярод людзей, якія сноўдалі ўзад-уперад, абыякава, беспарадкава. Раней ніколі не бачыў хлапчук тут такога гармідару. Ды і нідзе. Плакалі людзі, галасілі, але не ўсе. Спяшалі, пачуўшы страшную вестку, да сваіх гнёздаў – лезлі напралом, з крыкам і гвалтам, да прылаўкаў. І ўсё да нечага прыцэньваліся, прымяраліся.

Доўга сядзеў тады Юраська на калёсах, ажно спіна забалела. Як у дзеда якога старога. Не справа гэта, каб так было з ягонай спіной, і ён выпрастаўся. Ого, ды так і зусім добранька! І людзей усіх бачыш. Адно картузы ды чупрыны мількаюць. Яшчэ і хусткі. Самыя розныя: белыя, чорныя, квятастыя... Убачыў Юраська і тату. Ён у выцягнутых руках нёс над галавой пакупкі, нібы пераходзіў глыбокую раку, дзе яму вады было пад самы падбародак. Ага! Порткі ёсць!

З Журавічаў вярталіся не так хутка, хоць конь дамоў заўсёды бяжыць ахвотней, больш шпарка: тата ўмысна прытрымліваў лейцы, не даваў яму разгону. Чаму так, ён потым адкрыў сакрэт:

– Мала ў нас часу, сын, застаецца. Вайна... Давай пагаворым. Ніхто не падслухае. Тут мы – адзін на адзін. А пагаварыць трэба. Як мужчына з мужчы-нам. Не сёння-заўтра мяне прызавуць... гэта факт. Мабілізацыя, чуў у мястэчку, пачалася ўжо. Сур’ёзнае дзела, па ўсяму відаць. Адзін мужчына цяпер у хаце. Разумееш, што гэта значыць?

Юраська не ведаў, што адказаць. Палічыў за лепшае прамаўчаць. Так і зрабіў.

Конь ціха мясіў капытамі пыл, лёгка цягнуліся калёсы: кру-кру, – вялі колы на сухіх восях нудную мелодыю.

Хоць і збіраўся тата яму шмат чаго сказаць, а сказаў коратка і зразумела:

– Слухайся матку... Ты дарослы ў мяне. Паглядзі, якія вялікія парткі табе купілі. Крыху меншыя, чым на мяне. На чвэрць. – І тата расцягнуў штаны за калашыны, і, здалося, захінуў імі перад хлапчуком увесь белы свет...

... Юраська ўсё яшчэ сядзеў за сталом, на тата-вым месцы, нават так, як ён, – паставіў на абрус вострыя локці, а пальцы моцна сашчапіў у кулак. Адно хібіла – маўчаў, нічога не гаварыў. А што яму было сказаць? Не будзеш жа хваліцца, дзе брын-далі цэлы дзень, што бачылі? Хопіць, што грыбы на паркане вісяць, а каска нямецкая паляцела-пака-цілася, бы гарбуз. Не бабская гэта ўвогуле справа – слухаць пра ўсё гэта. І не мужчынская – расказваць...

Аднак Юраська ўсё ж не вытрымаў, папытаў:

– Немцы, кажуць, прыязджалі?

– Прыся, прыся ўжо да іх! – не спадабалася пытанне маці. – Калі-небудзь яны бяды наробяць. Сядзеў бы дома!

Дома сядзець справа няхітрая, але ж трэба неяк да дзеда Нупрэя збегаць. Жаданне вялікае ёсць. Але ж як скажаш пра гэта маці? Адразу пачне зноў павучаць, як паводзіць сябе пры акупацыі, нібы ён сам малакасос які. Бацька і той сказаў: ты – дарослы... Шкада, што яна не чула. А калі б пачула, то гэта шмат што б значыла. Хлопчык на ўсялякі выпадак папрасіў яго раскатурхаць рана, сказаў ціха, але горда:

– Я касіць пайду!

Маці моўчкі кіўнула. Касіць – гэта добра. Гэта не перад немцамі шныраць. Ды і жыць трэба, якой карысці з той бегатні? Юраська патупаў на сенавал, але спыніўся на двары. «Не, трэба на вятрак. Абавязкова. Як гэта пражыць дзень без дзеда Нупрэя?»

Вёска не спала. Было яшчэ рана, і яна толькі-толькі збіралася на спачын, да сну: то тут, то там патухалі цьмяныя агеньчыкі ў вокнах, бразгалі вочапы на веснічках. Вунь праплыла нечыя постаць у шэрым змроку, знікла з вачэй раптоўна, як і з’явілася. Скавыталі, надрываліся жабы ў копанцы.

Юраська ўпэўніўся, што маці з Лідай ляглі спаць, і патупаў да вятрака. Па кладцы, якая вісела над рэчкай вузкім паяском, гойдала і спружыніла, ступаў крок у крок. А потым выбегла насустрач вузенькая лысая сцежка... і якраз у гэты момант ён пачуў патрабавальны і строгі голас Сяргейкавай маці: «Вярніся, сказала! Каму гавораць? Ты куды гэта, на ноч гледзячы? Я табе пакажу, неслух, як матку не слухацца!» Усё зразумела, як белы дзень: Сяргейку на вятрак не адпускаюць. Юраська ўявіў, як сябрук перамінаецца з нагі на нагу, шморгае носам, трэ кулаком вочы і ўвогуле робіць кіслы выгляд – мо хоць так яго пашкадуюць, адпусцяць. Яму робіцца шкада Сяргейкі, і Юраська дакарае сябе, што не падказаў, як трэба было абхітрыць маму. А трэба было сказаць так, як адчаканіў ён: «Я касіць пайду!» Касцы заўсёды былі і будуць, пэўна ж, у пашане. А вось Паўлік – малайчына, ён падпільноўваў ужо Юраську.