Васіль Ткачоў - Вятрак – птушка вольная

Бабка Пелагея моўчкі паставіла на стол міску з капустай, унесла з сенцаў некалькі агуркоў і памідораў, а потым паставіла і бутэльку з мутным самагонам: хоць і апошняя, але ж паліцай не адвяжацца, сам пачне шукаць, вэрхал зробіць у хаце. Паставіла самагон, ціха сказала: «На, падавіся!»

– Ты што набычыўся так? – Вітух забулькаў з пляшкі ў карэц. – Новую ўладу упершыню бачыш? То прывыкай. Надоўга мы. І падцісні хвост. Хопіць гогалем хадзіць па вёсцы. Я тут цяпер не апошні...

Хто ён не апошні, Вітук не адразу прыдумаў, таму ў паўзу, якая ўтварылася, Нупрэй уставіў сваё слова:

– Пацук.

Вітух папрасіў паўтарыць. Нупрэй сказаў, і калі паліцай узнагародзіў старога сваім кухталём, дзед адчуў, што справы дрэнь: хоць на нагах і ўтрымаўся, але пад вокам нешта не так... Хлопцы, калі вярнуліся ў вёску з каскамі і грыбамі, пашкадавалі, што не было іх на сходзе каля канторы, а калі ўбачылі пад вокам у дзеда Нупрэя вялікі сіняк, паабяцалі адпомсціць Вітуху. Юраська так і сказаў:

– Ух, пачакай, паліцай Вітух!

Але перш, чым адпомсціць паліцаю за дзеда Нупрэя, хлапчукам трэба было вытрымаць дома нападзенне мацярок, бо тыя, калі ім верыць, з ног збіліся, шукаючы іх. Як згаварыліся ўсё роўна. А што тут з ног збівацца? Усяго-наўсяго ў лесе пабылі – дык ці ж упершыню! Не дапамаглі і каскі з грыбамі. Юраськава мама, доўга не раздумваючы, нават шпурлянула жалезны нямецкі шалом на агарод, грыбы разляцеліся па двары, скаціліся пад плот:

– Абы-што ў хату прэш! Рады вам не даць! Усе вочы прагледзелі, а яны жалеззе збіраюць у лесе. Дадумацца ж! А калі стрэліць?

– Не стрэліць, – патроху пачаў адбівацца Юраська.

– А бацьку што ты гаварыў, калі на фронт ён ішоў? Не помніш?

– Помню...

– Дык чаму ж тады не слухаешся?

Шкада мамы, вядомая справа: вайна, немцы кругом, усё можа здарыцца, а ёй тады трымай адказ перад бацькам. Але ж не сядзець Юраську склаўшы рукі, калі вайна. У сваёй хаце ўсе смелыя, а варта ступіць на вуліцу, паглядзець, як ходзяць па ёй немцы, і куды тая смеласць падзенецца. А яны, хлопцы, не такія. Ведаць трэба.

– Сядай еж, – уздыхнула мама і наліла супу. – Чаго толькі ні перадумалася. Немцы ж... Ці мала што? Прыстрэляць і не папытаюць.

У вачах мамы паўнютка слёз. Сястра Ліда моўчкі сядзела за сталом з лыжкай напагатове, і калі маці паставіла місу з супам, пачала сёрбаць варыва. Побач з ёй сеў і Юраська.

– Еж, сынок, еж.

Было б што. Апетыт ў яго сёння – ого-го! Вала б з’еў. Аднак выгляду не падаваў. Нават крыху ленаваўся – пасля ўсяго, што нарабіў, няёмка паказваць, што вымерхаўся. Калі ў місе нічога не засталося, Юраська аблізаў лыжку, сказаў:

– Пад’еў.

І ён прыгадаў у такі момант тату: той заўсёды, падсілкаваўшыся, задаволена ляпаў раз-другі сабе па жываеце – усё ў норме, парадак, цяпер можна і вылазіць з-за стала. Але не спяшаўся. Звычайна ён яшчэ трохі сядзеў так, абапершыся локцямі на край стала, распачынаў гаворку, прыгадваў, што было сёння ў полі ці ўвогуле ў вёсцы, марыў сенакоснай парой, як ранічкай падкляпае касу ды на золку ўзаб’е соткі на падоле. А маці слухала, ківала. Як і яму, Юраську, калі той снедаў і вячэраў – усё за адзін прысест.

Вось так, як сёння ён, сядзеў якраз тата у той суботні вечар. Паглядзеў ён спярша на хлопчыка, а тады на маці, сказаў:

– Мы заўтра з Юркам у Журавічы на кірмаш паедзем. Запражэм каня – і гайда. Што нам! Так, сынуля?

Юраська, зразумела, быў на сёмым небе. Ён ведаў, для чаго паедуць: купіць яму новыя порткі, бо ягоныя ўжо працёрліся і дзе толькі можна – лапік на лапіку. Абяцаў порткі тата. Не забыўся.

– Заадно і цукру купім, селядцоў, – гаворыць далей тата, і можна было падумаць, нібы порткі і сапраўды былі галоўнай і самай важнай пакупкай, па якую яны збіраліся ў мястэчка. Не, канешне ж, але бацькава хітрасць Юраську падабалася. – Паглядзім і табе, Ліда, крамніны на сукенку. Можа і на гатовую патрапім. Як пашэнціць.

Ліда таксама просіцца.

– Усім адразу нельга, – разважліва і строга казаў тата. – З кім жа маці мы пакінем? Хто ёй пасобіць па хаце? Тут хапае работы. А другім разам, давай дамовімся, дачуша, я цябе вазьму з сабой. Не ўсё ж Юраську, а? Дамова?

Сястра не адразу пагаджаецца, і назаўтра ранічкай праводзіць тату з братам за вёску: спярша едзе разам з імі на калёсах, звесіўшы ногі ў акенцы драбіны, а потым вяртаецца назад.

– А пра сукенку не забудзеце? – напамінае яна сумна і з надзеяй.

У Журавічы яны ўехалі якраз у тыя хвіліны, калі моцны і строгі мужчынскі голас паведамляў па талерцы, якая боўталася на слупе перад крамай, у якой прадаюць хлеб і цукар, што пачалася вайна. Тата пацягнуў лейцы на сябе, і конь спыніўся. А калі дыктар скончыў гаварыць пра вайну, бацька сцебануў пугай каня па ўзмакрэлай спіне, і калёсы загрукацелі што ёсць моцы.