Піліп Ліпень - Рабаваньне па-беларуску

У дадатак да ўсіх нязручнасьцяў, праз колькі дзён пасьля арышту тэлефон Рыгора разрадзіўся і вымкнуўся, пазбавіўшы яго прыемнасьці глядзець на гадзіньнік, што яму асабліва падабалася ўночы, у цемры. На просьбу прыдабыць зарадную прыладу Кастусь толькі хмыкнуў, а на запытаньне права на званок запярэчыў, што тэлефоны ў горадзе не працуюць і тэлефанаваць няма каму.

– Быццам ня ведаеш! Не прыдавайся дурням.

– А як мне час пазнаваць? – з роспаччу спытаў Рыгор.

– Мяне пытайся, – адрэзаў Кастусь. Ён быў рацыянальны чалавек і не любіў капрызаў.

Такім ходам, Рыгор, як яму і належала, пакутаваў і марыў пра свабоду. На волі засталіся незавершаныя справы, якія, ён ведаў, безь яго ня зрушацца ні на крок. Цепластанцыю так і не запусьцілі, Піліпу не пасьпелі зладзіць новы пашпарт, магнітафоны яму ніхто ня носіць, і ён у кожны момант можа кінуць рамонт АТС. Рыгор спадзяваўся, што да міністра неўзабаве дойдзе вестка пра ягонае зьняволеньне, і ён сваёй уладай адчыніць краты. Каб незнарок не акрыяць да гэтага часу, ён заварочваўся ў мокрую прасьціну на манер міністра і стаяў ля вакна, спрабуючы скласьці апраўдальную прамову. Казённая бялізна была ня белая, а сіняя, з малюнкамі на тэму падводнага сьвету, і Рыгор у сваёй прасьціне-тозе быў падобны не да старажытнага грэка, а да хворага чарадзея ці алхіміка.

Ён паспрабаваў быў суцешыцца складаньнем анэкдотаў, і, разважыўшы, што Кастуся зацікавіць ваенна-гістарычная тэма, выдаў:

– Слухайце анэкдот, таварыш начальнік! Аднойчы ў час вайны паклікаў Сталін да сябе ламу, рабіна і бацюшку, каб малітвамі Гітлера перамагчы. Лама кажа: калі прачытаеш маю малітву, дык той, хто мае лепшую карму, адразу пераможа. Рабін кажа: калі прачытаеш маю малітву, дык той, хто справядлівейшы, адразу пераможа. Бацюшка кажа: калі прачытаеш маю малітву, дык той, хто мацней блізкага палюбіў, адразу пераможа. Сталін затупаў нагамі і сагнаў іх усіх. Маршал Жукаў пытаецца – вы навошта іх сагналі, таварыш Сталін? Сталін адказвае – нельга гэтак рызыкаваць, лепш танкамі задушым!

Рыгор задаволена зарагатаў, а Кастусь, у час апавяданьня ўсё больш і больш наліваючыся крывёю, разінуўся гнеўнай тырадай:

– Блазьнюк! Нездарма цябе сюды ўпяклі! Табе ўсё ў жыцьці так лёгка далося, што ты, акрамя як выскаляцца, ні на што ня здольны! Выскаляцца і красьці. Ці можна табе пра справядлівасьць разважаць? На сябе паглядзі – бандыт, рабаўнік, зладзюга! Але бач, цаца якая, ён меркаваньне сваё мае. Табе б маўчаць ды віну выкупаць! Срамата. Вось і сядзі цяпер тутака, пакуль не паразумнееш!

Сярдзіта засапеўшы, Кастусь рушыў у свой катух і пачаў заварваць гарбату. Болей расказваць анэкдоты Рыгор не рызыкаваў, а складаць іх на запас яму было не да спадобы.

Аднаго разу, патрабаваўшы ў Кастуся аркуш і асадку, Рыгор напісаў два лісты – да міністра і да таты. Ліст да міністра быў складзены ў пакрыўджана-афіцыйных выразах і сканчаўся заклікам вярнуць справядлівасьць, спыніць непаразуменьне, якое зайшло занадта далёка і шкодзіць агульнай справе, і пакараць вінаватых. Ліст да таты зьмяшчаў гарачыя раскаяньні, пакорлівыя скаргі на турэмныя нягоды і просьбу прынесьці штосьці паесьці. Склаўшы абодва лісты капэртамі і падпісаўшы адрасы, Рыгор папрасіў Кастуся аднесьці іх у паштовую скрыню. Кастусь схаваў лісты ўва ўнутраную кішэню кіцеля і буркнуў, што перадасьць іх з паштальёнам. «З паштальёнам? За ўвесь час, пакуль я тут тырчу, паштальёна не было ані разу!» – усклікнуў Рыгор. Але Кастусь строга сказаў, каб Рыгор спыніў спрэчкі, інакш ён зараз пойдзе і завесіць ягонае вакно звонку вярблюджай коўдрай.

У глыбокай паныласьці Рыгор варушыўся на ложку. Ён змрочна ўспамінаў падзеі, якія прывялі яго ў вязьніцу – мары пра кватэру, знаёмства зь Лявонам, сваркі з татам, паход па зброю, рабаваньне, застуду, марадзёрства, працу на карысьць грамадзтва, опэру – і спрабаваў знайсьці ў сваіх дзеяньнях абмылу, якая ўсё сапсавала.

Гэтым жа вечарам Рыгору ўзгадалася, што зьвінавачваньне яму не прад'яўленае і прысуда ня вынесеная. Паляжаўшы на ложку і пракруціўшы ў галаве яшчэ раз усё падрабязнасьці арышту, каб незнарок ня ўзьвесьці на правасудьдзе дарэмшчыну, ён пераканаўся ў пэўнасьці сваёй прэтэнзіі. Рыгор рэзка ўскочыў, падняўся да кратаў, зь сілай гахнуў у іх нагой і паклікаў Кастуся. Кастусь, які таксама ляжаў на сваім ложку пад жоўта-аранжавым пледам, быў заняты чытаньнем тоўстага тома ў чырвонай вокладцы з залатой зоркай, хутчэй за ўсё пра партызанаў. Ён узьняў галаву і запытальна паглядзеў праз акуляры. Ягоныя вочы былі блакітныя і добрыя. Рыгор гучна і злосна абвясьціў сваё жаданьне даведацца, па якім праве яго тутака трымаюць.