Піліп Ліпень - Рабаваньне па-беларуску

– Суцэль ясныя, напрыклад, умовы, у якіх котка шчасьлівая ці нешчасьлівая, якія ейныя патрэбы, мэты і спосабы іхнага дасягненьня. Я б на’т назваў котку жывым мэханізмам, што дзеіць па цалкам вызначаным законам і здольны на пэўныя функцыі. Мы добра разумеем працу такога мэханізму і таму ён нам падабаецца.

Гэта казаў сур'ёзны сіваваты прадаўнік, ён паслаблена абапёрся на сьцяну і зьвяртаўся да спэцназаўца ў чорным строі, які нешта прыляпляў да суседняе калёны. Лявон спатнеў. «Гэта той самы спэцназавец! Усё, трапіўся! – ён суха праглынуў. – Аднак стоп. Ён жа ня мог мяне не заўважыць! Значыцца, бачыў, але не пазнаў». Спэцназавец апусьціў рукі, адступіў на крок ад калёны і, нахіліўшы галаву, ацэньваў свае стараньні. На калёне вісела аб'ява ці плякатка, але ўбачыць яе з пункту гледжаньня Лявона было немажліва. Пераканаўшыся, што плякатка вісіць моцна і роўна, спэцназавец зьвярнуўся да прадаўніка:

– Бязглузду кажаш! Хай на’т я пагаджуся, што котка – мэханізм, але ж тады мы павінныя любіць і пацукоў, і прусакоў, і павукоў, і наогул усіх запар, – спэцназавец зарагатаў.

Лявон ціхутка ўстаў і хацеў ужо скарыстацца тым, што спэцназавец не глядзіць на яго, і схавацца за рогам, але завагаўся. Ці ня выклічуць падазронаў ягоныя ўцёкі? Ўбегчы ўсё адно не атрымаецца, вунь у яго нажышчы якія. Можа, лепш сьмела пайсьці насустрач лёсу? Ён высмаркаўся ў рушнік, зашпіліў заплечнік і, наблізіўшыся, сказаў:

– Але ці ня ёсьць чалавек такі ж самы мэханізм, як і котка, хіба што ледзь складанейшы?

Абодва суразмоўцы павярнуліся да яго і запытальна паглядзелі. Мабыць, Лявон вымавіў сваё пытаньне заціха, і яны не пачулі. Іхныя погляды зьбянтэжылі Лявона, і ён ня стаў паўтараць свае словы, зрабіўшы выгляд, што сказанае не патрабавала абавязковага адказу і было чымсьці накшталт канстатацыі добрага надвор'я. Ён ветліва кіўнуў, усьміхнуўся і прайшоў міма.

– Дзяўчына, пачакайце! Можна вас на хвілінку?

Лявон спыніўся. Спэцназавец, расставіўшы нажышчы ў даверху зашнураваных высокіх чаравіках, сур'ёзна і з прыжмурам пазіраў на яго. Прадаўнік хмыліўся. «Пазнаў? Не пазнаў?» – сэрца Лявона так стукала, што на сарафане падскоквалі рамонкі.

– Паглядзітка на фотаробат. Не трапляліся табе гэтыя хлопцы?

Спэцназавец паказаў на плякатку. На ёй былі намаляваныя каляровымі алоўкамі дзьве галавы ў шапках, белай і сіняй, з прарэзамі для вачэй. Пад галавой у сіняй шапцы стаяў подпіс «Лявон». Лявон успомніў, што Рыгор сапраўды называў ягонае імя перад дырэктарам банка, са слоў якога хутчэй за ўсё і малявалі фотаробат. Ён пакруціў галавой.

– А як вас завуць? – строга спытаў спэцназавец.

– Марыся, – Лявон назваў першае імя, якое прыйшло яму на розум, так клікалі жонку Адама Васілевіча.

– Калі ўбачыце іх, Марыся, дык адразу паведаміце. Гэта ўзброеныя і небясьпечныя злачынцы.

– Што яны нарабілі?

Лявону здалося, што ягоны голас прагучаў занадта тонка і ўсхвалявана. Ён хутка зірнуў на прадаўніка; сіваваты працягваў хмыліцца. Ведае? Ня ведае? Выдасьць?

– Узброены напад на банк, – сур'ёзна адказаў спэцназавец, гледзячы Лявону ў вочы.

Лявон паабяцаў паведаміць, пра сябе адзначыўшы, што зусім незразумела, якім ходам гэта мажліва зрабіць. Каго паведаміць? Дзе? Як? Ён павярнуўся і пайшоў прэч, імкнучыся ня быць падазроным і не занадта паскараць крок.

Нечаканая сустрэча са спэцназаўцам напалохала Лявона і зблытала ўсе ягоныя думкі. На скрыжаваньні, пасьля якога пачынаўся ўніверсітэцкі гарадок, Лявон перасёк дарогу і рушыў уздоўж студэнцкіх інтэрнатаў, потым паўз высокае чорнае агароджы. «Яны не пазналі мяне толькі праз сукенку!» – думаў ён у паніцы, зусім забыўшыся пра падручнікі, якія плянаваў здаць сёньня ў бібліятэку. Зьвярнуўшы ўвагу на Акадэмію навук на адваротным баку праспэкта, ён падумаў, што нельга больш губляць час і трэба ісьці да навукоўцаў. Бо калі яго раптам зловяць і пасадзяць у вязьніцу, таямніцы быцьця так і застануцца непазнаныя. Ён спусьціўся ў падземны пераход, цёмны і страшны, з запахам сухого цёплага камню. Далёка наперадзе яркай плямаю гарэла асьветленая сонцам лесьвіца. Толькі на сярэдзіне пераходу, калі побач цьмяна бліснулі мэталічныя дзьверы мэтро, ён зразумеў, што спускаўся дарма – можна было перайсьці праспэкт паверсе. Бо ніякіх машын не йснуе.

Лявон бадай штодня бачыў Акадэмію навук, але ніколі не набліжаўся да яе і нават не пераходзіў на ейны бок. Зараз, падняўшыся шырокай лесьвіцай і прайшоўшы праз паўкола калянады, Лявон намаляваў яшчэ адну невялікую лінію на ўяўнае мапе сваіх маршрутаў. Апынуўшыся ўва дворыку, утвораным калянадай і будынінай Акадэміі, Лявон агледзеўся і падзівіўся на незвычайную прыгажосьць пабудовы. «Не дарма прышоў! На’т калі Адам Васілевіч нахлусіў, і ніякіх навукоўцаў тутака няма». Ён пастаяў яшчэ трохі, разглядаючы ляпныя ўзоры. Паміж вокнамі яны былі аднолькавыя, са скрыжаванымі рагамі багацьця, якія струмянілі кветкі і разнатраўе, а пад дахам ішоў шэраг кампазыцый на тэму інструмэнтаў пазнаньня і ягоных вынікаў: глёбус, мікраскоп, вагі, хімічныя колбы, скруткі з навуковымі ведамі, абавязковыя каласы ды яшчэ колькі не зусім зразумелых вобразаў.