Піліп Ліпень - Рабаваньне па-беларуску

Лявон ізноў пачуваўся дрэнна, і таму не пайшоў на ўнівэрсытэт сваёй звычайнай дарогай паўз Камсамольскага возера, а рушыў убок вуліцы Чыгладзэ, як і ў дзень візыту да бабульцы. Яму здалося, што так будзе крыху карацей. Малюнак ягоных сьлядоў у гэтым раёне быў зусім рэдкі, з працяглымі белымі плямамі, якія чакалі запаўненьня, і ён, не ўтрымаўшыся, трохі паблытаў Пуцеправоднымі і Радыятарнымі завулкамі, страціўшы ўсю карысьць кароткага шляху. На адкрытых прасторах ён спыняўся і закідваў галаву да неба, жмурачыся на сонца і хлюпаючы носам.

Праходзячы міма склепа з чырвоным напісам «Рамонт абутку», Лявон успомніў сваю сустрэчу з Рыгоравым татам. Мог бы тата дапамагчы яму ў тлумачэньні быцьця? Ня факт, хоць ён і быў доўгі час застуджаны. А навукоўцы з Акадэміі навук?.. Але стоп! Трэба трымацца, трэба быць цьвёрдым і самастойным. Лявон адкінуў думкі, выкліканыя слабасьцю, і з успамінаў пра тату пераскочыў на Рыгора. Дзе ён цяпер? Яго так моцна ўразіла празарэньне... Супакоіўся? Ці ўжо ачуняў і пра ўсё забыўся?

Пасьля сарака хвіляў пешшу Лявон ужо дужа смагнуў, і ўжо гатовы быў правесьці свой сакавіты экспэрымэнт у кожнай першай краме, якая б трапілася, але ніводная не працавала. На першай вісела шыльда «Перападлік», на другой – вялізарны замок, трэцяя была зачыненая на абед. Сьцяўшы зубы, ён трываў. Крыху не даходзячы павароту да бабулькі, ён заўважыў за рогам доўгае пяціпавярхоўкі крамку з запрашальна адчыненымі дзьвярыма. Дзьверы мелі ярка-белы выварат і стваралі такі кантраст зь цяністым дваром, што нібы сьвяціліся. Лявон зглынуў і пайшоў да крамачкі, як да маяка, але яго зноў чакала няўдача: крамачка мела шыльду «Бытавая хімія».

Да ЦУМу ён прышоў зусім зьнясілены. Пастаяў хвілю, прыхінуўшыся да калёны ля ўваходу, потым намацаў у кішэні пачак грошай і ўвайшоў. Усярэдзіне было прахалодна і, пасьля яркага сонца звонку, цёмна. У харчовым аддзеле пахла фарбай і сьвежай паперай – мабыць, ішоў прыём тавару. Сапраўды, сіваваты прадаўнік, той, што заўсёды быў сур'ёзны, рассоўваў па адной з паліц кансэрвы дый толькі скінуў вокам на Лявона. Невысокі і мажны сядзеў за касай і падпісваў нейкія лісты, нахіліўшы стрыжаную пад машынку галаву. Маладога не было, мабыць, ён падносіў кансэрвы са склада. Дзеля чысьціні экспэрымэнту Лявон ня стаў сьпяшацца і павольна дыбаў па залі, быццам абіраючы, што купіць. Стэляж з сокамі, як і раней, стаяў ля малочнага аддзела. Лявон уважліва вывучыў увесь асартымэнт, але нічога новага ня ўбачыў, толькі свой звычайны сок з двума апэльсінамі, адзін зь якіх распалавінены. Ён узяў пяць пакункаў, абмінуў стэляж з макаронамі і наблізіўся да сіваватага. Той павярнуўся да яго, абтрасаючы рукі аб халат:

– Нешта шукаеце?

– Дык ужо знайшоў. Вось! – Лявон прадэманстраваў прадаўніку пакункі. – Вазьміце грошы.

Левай рукой трымаючы пакункі, ён падаў правай прадаўніку пачак грошай, імкнучыся выглядаць сьціпла і непавінна.

– Аплата ў касу, – гэтак жа непавінна мовіў сіваваты, коратка паглядзеўшы на грошы.

Лявон, яшчэ ня верыў у няўдачу, ён паслухмяна падыйшоў да касы, дачакаўся, пакуль мажны падыме галаву, і сказаў яму:

– У мяне пяць пакункаў соку. Вось грошы, бачыце? Вас не зацяжарыць выцягнуць адну банкноту? Бо ў мяне рукі занятыя, – кажучы гэта, Лявон уважліва сачыў рэакцыю прадаўніка.

Мажны, як і сіваваты, паставіўся да банкнот без належнага зьдзіўленьня. Ён нават не дакрануўся да грошаў. Нагнуўшыся і зьлёгку выцягнуўшы шыю, разгледзеў годнасьць купюр і трохі разгублена сказаў:

– З сотні рэшты няма. Каса пустая зусім.

І, пакуль Лявон, не гатовы да такога варыянту, зьбіраўся з думкамі, прадаўнік з усьмешкай прапанаваў:

– Вы бярыце, бярыце свой сок! Аплаціце потым, іншым разам.

– А калі я не зьбіраўся больш прыходзіць?

– Дык цяпер у вас будзе нагода! – мажны з усьмешкай адкінуўся на крэсьле.

Тым часам з падсобкі, напяваючы нейкую жыцьцярадасную песенку, зьявіўся малады прадаўнік. Ён нёс у руках перад сабой вялікую кардонавую скрыню з кансэрвамі. Убачыўшы Лявона, ён апусьціў скрыню на падлогу, выпрастаўся і таксама пачаў усьміхацца. Лявон замуляўся і апусьціў вочы. Ён ціха падзякаваў мажнаму, сунуў грошы назад у кішэню і пайшоў да дзьвярэй. У галаве круцілася думка, што старэйшыя прадаўнікі пачынаюць няўхільна лысець.

«Якія глупствы я думаю! Навошта мне ўсе гэтыя лысіны? Лепш паспрабаваць абсэнсаваць вынікі экспэрымэнту. Дык вось, калі прадаўнікоў не зьдзіўляюць грошы, дык можа яны таксама празарыліся? Аднак малаверагодна – за пяць хвіляў ніхто зь іх не кашлянуў, ня чхнуў і не высмаркаўся. Значыцца, на’т непразоранага чалавека грашыма ня зьдзівіш? Але ці мажліва – ніколі не карыстацца грашыма дый ня ўразіцца на раптоўнае іхнае зьяўленьне? Усе пакупнікі заўсёды бралі тавар дармова, і раптам хтосьці спрабуе абмяняць сок на грошы. Зьдзівіўся б я на ягоным месцы? Зь іншага боку, калі ўдумацца, дык што тут дзівіцца. Мы з Рыгорам упершыню ўбачылі грошы толькі ў нядзелю, у банку – і таксама зусім не зьдзівіліся».