Піліп Ліпень - Рабаваньне па-беларуску

– Я яшчэ хвіліначку! – вінавата папрасіў Лявон.

– Не ўжо, досыць! Выходзьце.

Лявон вылез з-за парты і спусьціўся ўніз. Жудасна хацелася пазяхаць, але ён вытрымаў, моцна пацершы пальцамі пераносьсе. Хтосьці сказаў яму аднойчы, што гэта дапамагае супраць чханьня, дык чаму б не паспрабаваць і супраць пазяханьня? Дапамагло. Паклаўшы квіток на стол, ён пачаў адказваць на першае пытаньне, спраўляючыся па паперы і стараючыся на хаду дадаць да напісанага яшчэ штосьці. Лявону атрымалася незвычайна расьцягнуць сваю прамову, ён гаварыў хвіляў пяць. Адам Васілевіч слухаў і ківаў. Калі Лявон скончыў, спыніўся і запытальна паглядзеў на яго, ён зрабіў далоньню запрашальны жэст – працягвайце. «Значыць, нараканьняў няма. Рухаемся далей». Каб адказаць на другое пытаньне, Лявон абраў іншую тактыку: выразна вымавіў шлюбную фразу і змоўк, глыбокадумна гледзячы Адаму Васілевічу ў вочы. Аднак ягоная глыбокадумнасьць не знайшла адказу – замест таго, каб зрабіцца сур’ёзным, Адам Васілевіч расьцягнуў вусны ў пакеплівую ўсьмешку:

– Вы дрэнна слухалі, Лявон. Не «каханьне – гэта вышэйшая мэта кожнага чалавека», а «вышэйшая мэта кожнага чалавека – усьвядоміць каханьне» ! Вялізарная розьніца, малады чалавек, вялізарная! Ня проста каханьне, вунь сінічкі за вакном таксама кахаюцца. Ня проста каханьне, а менавіта ўсьвядомленае! У-сьвя-доміць каханьне! Чалавек! Эх вы... А я думаў, вы разумееце. Я думаў, вы хочаце працаваць у Акадэміі навук. Што ж, кожнаму сваё. Давайце трэцяе пытаньне.

Лявон так зьдзівіўся, што ня стаў супярэчыць і спрачацца. Ён адкашляўся і няўпэўнена расказаў сваю вэрсію дзьвюх прычын суму. Пасьля невялікай замешкі ён разьвёў рукамі і паскардзіўся, што пачаў апісваць трэцюю прычыну, але не пасьпеў, а цяпер забыўся.

– Вельмі дрэнна! Вось што значыць прасыпаць і спазьняцца на лекцыі, – сказаў Адам Васілевіч. – Дык вось, запомніце: першая прычына – спадчыннасьць. Калі бацькі хварэлі на засмучэньне, дык дзіцяці таксама перадаецца гэтая хвароба. Другая прычына – маларухомы лад жыцьця і нелюбоў да спорту, якiя цягнуць за сабой застой як у членах, так і ў мозгу. Кровазабесьпячэньне мозгу пагаршаецца, і ён пачынае нэгатыўна рэагаваць на навакольную рэчаіснасьць. Па аналёгіі з болем, які ёсьць індыкатарам непаладак і паломак у арганізму, сум можна разглядаць як сыгнал пра няслушную працу сьвядомасьці і псыхіцы. Трэцяя прычына суму вынікае з другой, але ляжыць ужо ў грамадзкай сфэры. У чалавеку ўкараняецца сум, калі ён ня мае дакладных жыцьцёвых мэтаў і не разумее сваіх задач. Гэта калі сьцісла. Зразумела?

Лявон паслухмяна кіўнуў, ён хацеў як мага хутчэй скончыць гэты іспыт.

– Дык вось. Вы адказалі толькі на адно пытаньне з трох, а значыць, правалілі іспыт, – Адам Васілевіч ужо складаў квіткі ў свой чорны скураны партфэль. – Вам прыйдзецца праслухаць увесь курс паўторна. І ўсё ж у вас наперадзе невялічкія вакацыі. У панядзелак раніцай прынесяце падручнікі, якія я вам выдаў, і потым два тыдні адпачываеце. Ці будзе сёлета практыка – пакуль невядома. Я ўжо двойчы пісаў на тэлефонную станцыю спадару Піліпу, які летась быў вашым кіраўніком, але ён яшчэ нічога не адказаў. Наступныга тыдню схаджу туды сам і дамоўлюся зь ім. Прынамсі замест практыкі зробім дадатковыя заняткі. А пакуль што можаце адсыпацца! І не забывайцеся пра рэжым дня.

Адам Васілевіч уважліва паглядзеў на Лявона з вышыні подыюма і пайшоў да дзьвярэй. «Ці пакліча ў госьці?» – думаў Лявон, разглядаючы залікоўку. Адам Васілевіч часам клікаў яго да сябе ў госьці пасьля заняткаў, але Лявон заўсёды адмаўляўся, яму ўдосталь хапала зносін і на лекцыях. Каб Адам Васілевіч ня крыўдзіўся, Лявон прыдумаў казаць, што ля выйсьця з унівэрсытэту яго чакае цётачка, і гэта ўплывала безадказна.

Але гэтым разам Адам Васілевіч анічога не прапанаваў. Тук-тук-тук, зрабілі ягоныя абцасы па паркеце, адчыніліся дзьверы, і зноў тук-тук-тук, заціхлі ў калідоры. Лявон падумаў, што забыўся аддаць яму асадку. Ён падняўся да верхняга вакна, на тое месца, дзе стаяў Адам Васілевіч. Неба закрывала густая лістота таполі пад вакном, і на шкло падаў ейны рухомы мазаічны цень. Ён назіраў цень і прыслухоўваўся да свае прыемнае стомленасьці і прыемнае сьвядомасьці пра двухтыднёвую свабоду наперадзе. Ён ізноў не ўтрымаў іспыт, але гэта даўно ўвайшло ў звычку і не засмучала. Лявон спусьціўся да парты, на якой застаўся ягоны заплечнік, і прысеў адпачыць перад дарогай дадому. Паклаў заплечнік на парту, рукі на заплечнік, галаву на рукі. Ягоны нос апынуўся ў сантымэтры ад заплечніка, ён пах спакойна і ледзь кісьлява. «А як мог пахнуць вялікі паласаты мяч, што падкідвала хутаранка?» – праплыла празрыстая думка, і Лявон заснуў.