Піліп Ліпень - Рабаваньне па-беларуску

Занатаваўшы патрабаваную фразу на паперу, Лявон перайшоў да першага пытаньня. Якія вынікі сэмэстру? За гэты сэмэстар Лявон яшчэ больш глыбока вывучыў жыцьцё Адама Васілевіча, ягоныя погляды на грамадзтва і палітыку (ён сам называў іх дэмакратычным сацыялізмам), навуку (ён пачытаў вышэй за ўсё фізыку і мэханіку, спасылаючыся на сувязь паміж прагрэсам тэхнікі і ўзроўнем жыцьця), мастацтва (перавага аддавалася фатаграфіі), рэлігію (асабісты Бог адмаўляўся, але меркавалася існаваньне вышэйшых цывілізацый на іншых плянэтах, якія час ад часу кіравалі ходам зямной гісторыі), здароўе (ягонай асновай лічыліся захаваньне распарадку дня і слушнае харчаваньне) і спорт (найгарманічнейшым відам спорту быў прызнаны біятлон). Лявон пэдантоўна перапісаў усё гэта на аркуш, у канцы трохі напругшыся над біятлонам. Ён заўсёды блытаў біятлон з баскетболам, пакуль аднойчы не даведаўся, што па-ангельску «бол» значыць «мяч», і адсюль вынікала, што ў баскетболе гуляюць зь мячом, тым часам як у біятлоне ніякага мяча няма. Але, каб не мыліцца, яму кожны раз даводзілася аднаўляць гэты лягічны ланцужок у памяці.

Лявон падняў галаву са сваіх запісаў і пашукаў позіркам Адама Васілевіча. Той, сашчапіўшы рукі за сьпіной, стаяў у канцы залі, ля вакна, і глядзеў на інстытуцкі двор. «Што ж гэта за тры прычыны суму? – думаў Лявон, – няўжо я іх праспаў?» Але прасыпаньне было малаверагоднае, Адам Васілевіч ставіўся да лекцый дбайна і не дазволіў бы Лявону спаць. «І наогул нечакана чуць ад яго пра сум. Па пытаньню на’т і не зразумееш, як ён ставіцца да суму, ганьбіць ці сам схільны? Не ўяўляю, як наогул ён можа сумаваць. Няўжо ён сумуе і цяпер, гледзячы ў вакно? Па жонцы? Так, дакладна, гэта добры варыянт. Яна сядзіць дома і кахае яго, а ён сумуе па ёй, сумуе і чакае вечаровае сустрэчы». Лявон занатаваў на аркуш першую прычыну суму: расстаньне з блізкім чалавекам. Потым падумаў і падставіў замест слова «чалавекам» слова «істотай», узгадаўшы пэнсіянэраў з сабакамі, што гулялі алеямі. Яны таксама маглі б сумаваць, калі б іх разлучыць з сабакамі. Падумаў яшчэ і зноў напісаў «чалавекам». Бо Адам Васілевіч мог бы пакрыўдзіцца на тое, што пад істотай маюць на ўвазе ягоную жонку, хай і ўскосна.

«Далей. Другой прычынай суму пэўна ёсьць мэтафізычныя разважаньні. Калі пачынаеш разумець, наколькі зьневажальна ўладкованы сусьвет, нехаця аддаешся суму. Чалавек мітусіцца, корпаецца, пакутуе і памірае... Але ці спадабаецца гэткі адказ Адаму Васілевічу? Нічога, калі не спадабаецца, я яму растлумачу». Задаволены сваімі ўпэўненымі адказамі, Лявон адкінуўся на сьпінку парты і паглядзеў уверх, чамусьці чакаючы ўбачыць неба і прыязныя аблокі, але ўверсе была абыякавая белая столь.

– Глядзім у столь? Лічым птушак? – заўважыў ягоны рух Адам Васілевіч. Ён стаў спускацца праходам уніз, тукая па прыступках цьвёрдымі абцасамі туфляў. – Калі больш анічога напісаць ня можаце, дык выходзьце і прыступайце да адказу. Навошта бавіцца.

– Зараз, мне ўжо няшмат засталося, – сказаў Лявон і апусьціў галаву.

«Можа ў гэтым пытаньні пра сум нейкі падвох? Раптам і запраўды не было ў лекцыях анічога падобнага, а ён цяпер хоча мяне падлавіць: калі я напішу адказ, гэта будзе значыць, што я дрэнна падрыхтаваўся і зараз кручу, выдумляючы адказы? Дык што ж, устаць і сказаць, што пра сум ня ведаю і ня чуў? Не. Рызыкну, напішу». Лявон пачаў разважаць пра трэцюю прычыну. Трэба было б напісаць нешта блізкае да поглядаў Адама Васілевіча. Ці можа паходзіць сум праз пагарду да спорту, ці на’т канкрэтна да біятлону? Не, гэта занадта тупа, трэба пашырыць вызначэньне. Прыкладам, пагарда да здаровага ладу жыцьця, які месьціць ў сабе гульні ў мяч, здаровую ежу і рэжым дня. Стоп, мяч тут лішні, ня мяч, а катаньне на лыжах. А цікава, калі адначасна ехаць на лыжах і аддавацца мэтафізычнаму суму? Ехаць пустымі палямі з зубкамі лесу па гарызонту, ехаць да хутара. Ці бывае сумна хутаранцы? Пэўна бывае, бо наўрад ці яна гуляе ў мяч. Гэта значыць наўрад ці катаецца на лыжах. Хоць чаму б і не, каляровыя стужкі ў валасох і вялікі паласаты мяч. Яна падкідвае яго да аблокаў і сьмяецца. Сарафан разьдзімаецца цёплым ветрам. Трава... Думкі Лявона блыталіся, а галава апускалася ўсё ніжэй.

Прачнуўся ён праз вокрык:

– Лявоне! Вы што, сьпіце? А ну ўставайце ды йдзіце адказваць! – Адам Васілевіч узлавана хмурыў бровы, стоячы ля дошкі, але ягоны твар ня здолеў выглядаць цалкам сур'ёзна і жыў сваім жыцьцём: куткі вуснаў самі па сабе ўсьміхаліся, куткі вачэй зьбіраліся ў зморшчынкі.