Піліп Ліпень - Рабаваньне па-беларуску

– Зусім не ясі часныку? – казаў Антось са зьдзіўленьнем. – Як жа табе тады атрымоўваецца нешта разумець у выяўленчым мастацтве?

Рыгор прыняў гэта за чарговы жарт, і хоць ён здаўся яму нязграбным, ветліва рагатнуў. Антось дапіў гарэлку і пачаў расказваць, што добры часнык набыць за грошы немажліва, трэба гадаваць яго самому, вось ён, прыкладам, спэцыяльна разьбіў градачкі каля стадыёну. Але і выгадаваць слушны часнык таксама няпроста.

– Магу навучыць цябе, як за ім прыглядаць. Навошта набіваць сабе гузы, калі можна пераняць чужы досьвед. Заходзь як-небудзь у сьветлы час, пакажу градачкі.

– Абавязкова зайду наступнага тыдню, – пагадзіўся Рыгор, думаючы пра сябе, што і сапраўды б зайшоў, калі б ня гэты непрыемны часныковы пах з Антосева рота.

– Так, прыходзь ува ўсякі дзень! Я тут заўсёды, – Антось адклаў лыжку і сядзеў, падпёршы галаву кулаком. Сподак быў пусты. Рыгор памятаў, што гаворка ішла яшчэ і пра чакаляд, але ўмацаваўся ды палічыў за лепшае ня згадваць пра яго, бо Антось і бяз тога вельмі яму дапамог. Сумленьне трэба мець. Лепей пра іншае.

– Чаму ты свае альбомы захоўваеш у скрынях? Зрабіў бы якія паліцы ці стэляжы?

– Усё проста – каб не пыліліся. Не выношу выціраць пыл з кніг.

– А чаму ты на абстрактныя карціны назіраеш, калі кацянят малюеш? Што гэта за мастак быў?

– Кандзінскі... Так проста гляджу, выцягнуў з адной скрыні выпадкова. Вывучаю яго апошнія колькі дзён. Нешта ў ім кранае мяне, але вызначыць, што менавіта, не магу, – Антось стаў задуменны. Мабыць, ён таксама захацеў спаць.

– Слухай анэкдот! – падміргнуў яму Рыгор. – Паклікаў аднойчы цар Левітана, Пятрова-Водкіна ды Кандзінскага – і загадаў, каб намалявалі яму па карціне, за царскі ўзнагарод. Левітан намаляваў пэйзаж з манастыром на беразе ракі – цару так спадабалася, што ён узнагародзіў Левітана дзесяцьцю куфрамі золата. Пятроў-Водкін намаляваў партрэт царскае дачкі ў вобразе Боскае маткі – цару так спадабалася, што ён выдаў прынцэсу за Пятрова-Водкіна замуж. А Кандзінскі намаляваў абстрактовую кампазыцыю. Цар глядзеў-глядзеў дый кажа – гэта што? Кандзінскі адказвае – вось гэтыя лініі ўтвараюць замкнёную вобласьць, антаганічную да фону, а вось гэтае кола захапляе гледача ў роўніцу палатна і ёсьць цэнтрам успрыманьня; карацей, гэта карціна. Цару спадабалася, і ён дае Кандзінскаму моркву. Кандзінскі кажа – гэта што? Цар адказвае – вось гэта аранжавая вось, прыгняцёная цьвёрдай паверхняй, а вось гэта зялёныя адрэзкі, якія імкнуцца зь яе; карацей, гэта палова царства.

Антось кіўнуў, паказваючы, што зразумеў анэкдот, але нават не ўсьміхнуўся. Рыгор зьмеркаваў, што пара ісьці. Ён устаў і коратка, але душэўна падзякаваў Антосю, пажадаў добрай ночы і папрасіў не праводзіць. Антось сядзеў і ківаў – падаецца, у яго нават не было сілаў варушыцца. Рыгор закінуў торбу на плячо і пакрочыў да выйсьця. На парозе ён азірнуўся і ўбачыў, што Антось сьпіць, паклаўшы галаву на рукі.

У пятніцу Лявона чакаў іспыт. Увесь тыдзень ён узмоцнена рыхтаваўся да яго, рана падымаўся і позна клаўся. На працягу сэмэстру выкладца Адам Васілевіч выдаў яму два стосы кніжак, назваўшы кожную зь іх вельмі значнай і абавязковай чытаць. Вядома, вывучыць іх усе за тыдзень не было аніякае змогі, і Лявон укараняўся ў кнігі наўздагад: адкрываў іх на выпадковым месцы, уважліва перачытваў дзясятак старонак, а потым перагортваў адразу чвэрць або палову тома. Такім ходам ён спадзяваўся хай ня цалкам, але затое раўнамерна пазнаёміцца з усім матэрыялам. Лявон вельмі стамляўся і, каб разьвеяцца, у сярэдзіне дня прымушаў сябе каля паўгадзіны шпацырыць па вуліцы, а на заходзе браў зэдлік, пакуначак соку і выбіраўся на дах. Нягледзячы на гэтыя засьцярогі, да пятніцы ў ім скапілася моцная стомленасьць, і, прачнуўшыся, Лявон спазнаў чарговы прыступ кепскага настрою.

Ён ляжаў і традыцыйна думаў пра несправядлівасьць пабудовы сьвету і ягоных брудных аспэктах. «Як гэта зьневажальна, – ягоныя вусны грэбліва крывіліся, – што ўдыхаць сьвежае паветра прыходзіцца тым жа месцам, што і выдыхаць скарыстанае. Добра хоць на ежу ды на лайно з брулямі ёсьць абасобленыя каналы. Усё магло б быць нашмат горай». Ён моршчыўся, уяўляючы сабе створаныя баством-экспэрымэнтоўцам варыяцыі на тэму выводзячых шляхоў. Кожны сьняданак ці вячэра неўзабаве абарочваліся б кашмарам для далікатнае чалавечае псыхікі. Зь іншага боку, псыхіка звыкла б ды не была гэткай далікатнай... Гэтыя разважаньні суправаджаліся яркімі і агіднымі фантазіямі, адагнаць якія ніяк не выходзіла.