Піліп Ліпень - Рабаваньне па-беларуску

Каб адцягнуцца на штосьці, ён блукаў садам, пагладжваў цяжкія яблыневыя галіны, падоўгу сядзеў на старой лаўцы пад вакном мамчынага пакою, слухаў мушынае гудзеньне на сонцапёку і мэханічныя гукі, што даносіліся з хлява. Там важдаўся са старымі роварамі Рыгор – ён зьбіраў з пары іржавых, крывых калымажын адзінае здольнае цэлае.

Колькі дзён раней Лявон узгадаў яму сваю даўнюю мару пра ровар, і Рыгор з нуды ўхапіўся за гэтую ідэю. Ён выказаў перакананьне, што дрэнная тая мара, якая не ўжыцьцявіцца, і што дрэнны той сябар, які не ўжыцьцявіць мару другога. Ён заручыўся мамчыным дазволам і ўзяўся за справу, але задача ўскладнялася тым, што з інструмэнтаў удалося знайсьці толькі малаток, нажоўку для дрэва і страшэннага выгляду абцугі. Астатняе, поводле слоў маці, бацька і Мікола ўзялі з сабой да бабулі. Праца ішла павольна: старыя ровары былі розных мадэляў і гадоў выпуску, з гнутымі коламі, перакрыўленымі понажамі, парванымі ланцугамі, але Рыгора гэта не бянтэжыла.

І вось, пасьля бадай тыдню штодзённае працы, Рыгор вывеў з хлява за рогі «машыну». Ён наперся, каб Лявон апрабаваў яе зараз жа. Лявон пагадзіўся. Крыху расчараваны празаічна аблупленым сядлом і патрэсканым хромам на шчыткох, ён адштурхнуўся ад зямлі, закінуў нагу і, віляючы, пакаціў дарожкай да ганку. І не пасьпеў Лявон выраўнаваць ход, як правая калашына патрапіла ў ланцуг, хісткая раўнавага парушылася, і ён нязграбна паваліўся ў кветнік, падмінаючы браткі. Рыгор дапамог яму ўстаць і адвёў ровар у хлеў на дапрацоўку: ланцуг быў зачынены адмысловай накрыўкай і стаў бясьпечны.

Цяпер, калі Алеся не зьяўлялася, Лявон ехаў да яе сам і заставаў яе ў садзе, за праполкай бручкі ці за цыраваньнем прадраных бульбяных мяшкоў. Яна была радая яму, але далёкая. Нягледзячы на пасьмешку куткамі і ветлівыя словы, яна відавочна думала пра сваё. «Пра што? Пра што?» – напружваў ён думку, каб сілай пратачыцца за ейны погляд, за лоб. Ён сядаў на кукішкі побач і пачынаў таксама палоць. Яна сур'ёзна паглядала ды казала, што ён зараз запэцкае рукавы, і што лепш пераадзецца. Лявон ішоў за ёй да сенцаў і чакаў, пакуль яна вынесе старую, але моцную яшчэ цяльняшку, з латкамі на локцях – гэта стала іхнай традыцыяй. Цяльняшка была бацькоўская, вялікая, яна пахла ейнай хатаю – складаным спалучэньнем розных пахаў, у якім Лявону ўдавалася адрозьніць толькі адценьні мыла і махоркі. Ён з амаль рэлігійным пачуцьцём браў цяльняшку ў рукі і апранаў паверх сваёй кашулі, здымаць якую саромеўся.

Выдзіраючы парасткі лебяды і багатак з духмянае гліністае зямлі, Лявон спрабаваў разгаварыць Алесю, распытваючы яе ці пра махорку, ці пра бацьку, ці пра мэдвучэльню. Гэта быў пэўны ход. Яна пачынала неахвотна, але скора захаплялася, адрывалася ад бручкі і апавядала, апавядала – нястомна, ў драбнюткіх падрабязнасьцях. Махорку яна сапраўды трымала ў шафе, каб сагнаць моль, а бацька ўжо бадай месяц знаходзіўся на курсах павышэньня кваліфікацыі, ён аграном. Пра бацьку яна магла гаварыць бясконца, і праз гэтую тэму ейны настрой рос асабліва хутка. Яна ўспамінала, як бацька вучыў яе плаваць і езьдзіць на ровары, як выжучыў за дзіцячую хлусьню, і яна з тых часоў ня хлусіла, як даглядаў яе ў час хваробы, як дапамагаў вырашаць матэматыку, як паставіў на месца вывіхнуты палец. Яна паказала Лявону той палец, і ён зь нечаканай адвагай прыцягнуў яго да сябе, разгледзеў. Роўны, каштоўны. Яна засьмяялася, адабрала палец і працягвала. Пакрысе, па цьмяным і ўскосным рыскам, у Лявона склалася адчуваньне, што бацька Алесі быў алькаголікам, але алькаголікам ня дробным і ганебным, а мужным, спакойным і высакародным.

Яна ведала сотні афарызмаў, крылатых выразаў, цытатаў і з задавальненьнем абсявала імі гаворку. Лявон ніколі раней іх ня чуў, і заставаўся сур'ёзным, хоць разумеў па ейнаму тону, што яна чакае пазнаваньня і сьмеху. Крыху пакрыўджаная, яна пачынала тлумачыць, скуль паходзіла тая ці іншая фраза – у асноўным гэта былі кінакамэдыі – і дзівілася Лявонаву невуцтву. Зрэшты, тлумачыць ёй таксама падабалася. Ён у сваю чаргу зьдзіўляўся ейнае памяці і сумленна спрабаваў паглыбіцца ў гумар.

Слухаючы ейны звонкі, гнуткі голас, які адлюстроўваў дзеі ў ролях, Лявон з палёгкай разумеў, што ад яго патрабуецца толькі ўвага, апавяданьні ў адказ не абавязковыя. Ён скуб і скуб пустазельле, дзівячыся на іхнае багацьце пры Алесінае працавітасьці. Пустазельле бездапаможна і слаба чаплялася за зямлю бледнымі карэньчыкамі, і Лявону было шкада губіць гэтыя траўкі, такія прыгожыя пры ўсёй сваёй сьціпласьці. Дачакаўшыся паўзы ў ейным аповядзе, ён спытаў, што яна зьбіраецца рабіць з ураджаем бручкі. Алеся, зрабіўшы вялікія вочы, паглядзела на яго зь перабольшаным зьдзіўленьнем – які дрымучы! – і пачала пералічваць рэцэпты салатаў, супоў і соўсаў. Гумор цалкам вярнуўся да яе. Гэта было поўнае шчасьце – глядзець у дасканалы, знаёмы да драбнюткіх рысак твар. Былі імгненьні, калі Лявон адчуваў такую блізкасьць да яе, што, здавалася, мог увабраць усю яе ў сябе, зьліцца зь ёй, рашчыніцца.