Павел Ляхновіч - Ігнась-чарадзей

Яшчэ, Ігнаська, на чалавека дзік можа кінуцца і параніць, або нават забіць. Але гэта толькі, калі яго прыперці, каб не было куды ўцякаць. Або паранены. Яшчэ дзікая свіння, калі яенага парася злавіць. Парася пішчыць — матка абараняе. Дык і котка наша кацянят абараняе... I мыш, калі ў кут загнаць, за палец будзе кусаць. Да крыві. Не чапай нікога, і цябе не зачэпяць. А да зубра, мядзведзя, калі ў Налібокі здарыцца трапіць, папросту не падыходзь блізка. У кожнай істоты ёсць мяжа, якую яна лічыць мяжой бяспекі. Слабыя жывёлы, калі гэтую мяжу парушаеш, уцякаюць, а такія як зубры і мядзведзі — абараняюць.

А ўвогуле самае небяспечнае стварэнне на зямлі — гэта мы з табой... Ну, не канкрэтна я і ты, а — чалавек. Во дзе самы вялікі драпежнік! I ўсё жывое яго баіцца. Ну, за выключэннем, можа якіх гадаў у Афрыцы, Паўднёвай Амерыцы. Кракадзілы, удавы, пітоны — яны, як я думаю, не такія мазгі маюць, каб баяцца. Таму і на чалавека могуць паляваць. А ў нас на­ват гадзюка ад чалавека ўцякае. Не наступі — і не ўджаліць.

— Тата, а ці ёсць у нас жывёлы, якім ніхто не страшны? На якіх ніхто не нападае? — падаў Ігнаська голас.

— Ну, як мы ўжо высветлілі, чалавек нападае на ўсіх. Вунь, Акульчыкі — як толькі з'явіцца дзе след дзіка, ці казулі, ці лася нават, то за стрэльбы і ў лес. I няма ад іх ратунку звярам ні зімой, ні летам. Бо старэйшы сын у іх участковы... А! Дык гэта я не пра тое! Прабач.

Хто ж у нас на самым верее?... Цяжкое пытанне ты мне задаў... Зда­ецца, і няма такіх. Зноў зубр і мядзведзь? Воўк яшчэ. На іх ніхто не палюе... Хібатолькі — пакуль малыя. Дзіцяня кожны пакрыўдзіць можа. Дзік дарослы ад любога драпежніка адб'ецца, лось таксама. 3 птушак, мо­жа, пугач?... Ды і яго, калі днём дзе заўважаць, вароны збіраюцца і ўсёю грамадой атакуюць. Але нічога зрабіць не могуць, толькі прагнаць куды. Беркут? Арлан? Але і іх так мала, што я ніколі не бачыў. Чытаў толькі, што ёсць недзе ў Беларусі.

Так што, Ігнаська, кожная жывёліна мае свайго ворага. Нават малога зубраня, калі дарослыя правароняць, воўк можа зарэзаць. I мядзведзяня.

— Тата, а хто дужэйшы — мядзведзь, ці леў?

— О-ох, Ігнаська! Ну і пытанні!... У якім сэнсе? Ну, што ты маеш на ўвазе? Напрыклад, на твой погляд, хто дужэйшы — карова, ці воўк?

— Воўк. — Ігнаська зрабіў здзіўленыя вочы. Маўляў, што тут незразумелага. — Воўк можа карову зарэзаць і зесці... Значыць ён і дужэйшы!

— Ага, вось ты пра што! Пытанні, Ігнаська, трэба задавацьтак, каб было зразумела, пра што пытаешся. Бо я падумаў, што ты пра сілу. Вось калі карову ў калёсы запрэгчы, і ваўка, то атрымаецца, што карова дужэйшая. Яна, братачка, некалькі тонаў грузу пацягне. А воўк — не.

— Ха-ха-ха! — уявіў Ігнаська запрэжаных у калёсы карову і ваўка.

— Вось табе і «ха-ха»! Карова дужэйшая. Але калі справа да бойкі, то воўк безумоўна пераможа. Воўк — ваяр, драпежнік. Адмыслова створаны для таго, каб забіваць. А карова — жывёлка мірная. Забіць, натуральна, можа — рагамі запароць, або капытамі затаптаць, але гэта не яе «прафесія».

— Дык хто каго заб'е ў бойцы — мядзведзь ці леў? — Ігнаську няпроста адхіліць ад «генеральнай» думкі.

— Ніхто, Ігнаська. Дзе на тваю думку яны могуць сустрэцца для бойкі? Ільвы жывуць у Афрыцы. Мядзведзі — у Еўропе, Азіі, Паўночнай Амерыцы. — Здаецца, гутарка тату пачала надакучваць.

— А калі іх звесці? Выпусціць у адну клетку?

— Ну ты і «харошы» хлопчык! «Добры»!... Гэта ведаеш як называецца? Гэта называецца «жорсткае абыходжанне з жывёламі». Гэта па Божых за­конах — грэх, а па чалавечых — злачынства.

— Ну, тата! Я ж не па-сапраўднаму пытаюся! Я ж гэта... тэратычна!

— Ах тэарэтычна! Не «тэратычна», а «тэарэтычна»!

— Ну, тэрэ...тэарэтычна!

— Нават тэарэтычна я не ведаю. Але ведаю, што кошкі — а львы, хоць і вялізныя, але кошкі — вельмі спрытныя драпежнікі. Думаю, спрытнейшыя за мядзведзя. Чытаў нават у паляўнічым часопісе, што ў Сібіры, гэта ў Расіі, за Уральскімі гарамі, сібірская тыгрыца даволі лёгка выцягнула за лапу з бярлогі мядзведзя і імгненна забіла, пракусіўшы чэрап. Так што думаю — леў перамог бы. Але гэта «тэратычна».

...Высока-высока плавае Ігнаська ў небе. Нашмат вышэй, чым тады — буслом. Ён сёння беркут. Унізе ўся зямля ў рознакаляровых лапіках. Шмат светлых прамакутнікаў — гэта палеткі. Цёмна-зялёныя — гэта лясы. Выкручастая нітка — гэта рака. Вёскі, іх шмат, ледзве бачныя, дамкі, як зярняткі макавыя. Толькі дзіўны зараз зрок у Ігнаські-арла-беркута. Пасярэдзіне зрокавага поля плямка, дзе ўсё быццам праз моцны бінокпь відаць. Кружыць Ігнась над зямлёю, ловіць «вертыкальны вецер» ад нагрэтых палёў, разглядае нябачанае дагэтуль відовішча, быццам карту рознакаляровую. А калі ўсю ўвагу ў гэтай плямцы-»бінокпі» сканцэнтруе, нават травінкі асобныя на лузе бачыць. Вось нешта ў траве варухнулася... Ну, што там? Ага! Заяц-шарак ля скошанага поля залёг. Колерам ён такі, што зліваецца з расліннасцю — хоць і шараком клічуць, там і чорны колер, і буры, і брудна-белы. Ну, і шэры таксама. Але варухнуў вухам, тут і заўважыў яго Ігнаська-беркут. У гэтай плямцы зрокавай, дзе ўсё павялічаным відаць, нават асобныя шарсцінкі зайцавага футра бачныя. «Цікава, што шарак рабіць будзе, калі на яго беркут спікіруе?» — Склаў крыху крылы і пайшоў зніжацца. Нічога. Ляжыць шарак у траве, як ляжаў. Не рэагуе. Не меў намеру Ігнаська зайца лавіць, таму перад самай зямлёй, ля зайца ўжо, раскінуў крылы і з шумам узмыў уверх, метраў на дваццаць. Тут толькі дайшло да вушастага! Сарваўся з лёжкі быццам з рагаткі выпушчаны, двума скачкамі з травы на край поля, там баразна па краі ідзе, і гэтай баразной — лататы да лесу. А зверху на яго зноў Ігнаська. Лёгка дагнаў, хоць заяц сам, што птушка, над зямлёй сцяліўся. Зноў жа — не меў намеру лавіць, дурэў проста. Цікава было і прыемна — гэта ж зайца дагнаць, ого! Тут заяц раптам тармазнуў рэзка, на спіну перавярнуўся і ўсімі чатырма лапамі — як замалоціць! Ледзве паспеў Ігнаська з пікіравання на ўзлёт перайсці. Інакш атрымаў бы кіпцюрастымі лапамі па жываце. Бач ты, заяц, аказваецца таксама ўмее за сябе пастаяць!